ćwiczenia wykład

Znajomość historii sztuki po 1945 roku

Znajomość historii filmu po 1945 roku 

Celem dydaktycznym zajęć jest zapoznanie studentów z metodami wykorzystania filmu w praktyce kuratorskiej, ekspozycyjnej oraz w badaniach nad sztuką współczesną i filmową. Zajęcia przybliżą zagadnienia z trzech obszarów tematycznych:

1. Koncepcji archiwum, baz danych, specyfiki archiwum filmowego. Filmu w obiegu filmowym i sztuki;
2. Właściwości medium filmowego w ujęciu historycznym
3. Montażu, kontekstualizacji i (re)kontekstualizacji, budowania znaczeń w obrębie pracy z archiwami filmowymi.

Studenci i studentki zapoznają się zarówno z koncepcjami teoretycznymi związanymi z archiwum filmowym jak i z historycznymi i współczesnymi przykładami prac artystycznych i filmowych odnoszących się do zagadnienia archiwum. Celem zajęć jest przyswojenie przez uczestników i uczestniczki prezentowanych narzędzi analitycznych dzieła filmowego – zarówno historyczno-filmowych, społecznych i kulturowych, i zdobycie umiejętności ich samodzielnego wykorzystania we własnych projektach badawczych i ekspozycyjnych. Zajęcia obejmują przedstawienie historycznych i współczesnych instytucji i projektów bazujących na udostępnianiu archiwów filmowych – w tym szczególnie Filmoteki Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, metodę podawczą w zakresie prezentacji przykładów filmowych (szczególnie found footage jako formy wykorzystującej archiwa filmowe). Mają za zadanie umieścić pracę kuratora / kuratorki z archiwami filmowymi zarówno w szerokim kontekście kulturowym, historii filmu i sztuki jak i w kontekście krytycznym i społecznym. Sugerują pracę własną studentów i studentek w zakresie zapoznania się z lekturami ujętymi w programie przedmiotu. Uzupełnieniem zajęć będą zagadnienia związane z przygotowaniem projektów prezentacji programów filmowych.

Treści programowe nauczania (treść zajęć – rozpisana na poszczególne zajęcia):

1. 16.02.2023. Gorączka archiwum. Współczesne projekty udostępniające archiwa artystyczne i filmowe

Jacques Derrida, Gorączka archiwum. Impresja freudowska, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2016 [fragmenty],
Bolesław Matuszewski, Nowe Źródło Historii, przeł. Bolesław Michałek, w: Film i historia. Antologia, pod red. Iwony Kurz, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008, s. 19-24,
Paulina Haratyk, Od Składnicy Kinematografii historycznej do repozytoriów materiałów audiowizualnych w sieci. O funkcjach archiwów filmowych, w: Reuse, remiks, recycle. Ponowne wykorzystanie materiałów filmowych i audiowizualnych, Filmoteka Narodowa - Instytut Audiowizualny, Warszawa 2017, s. 6-10.

Ujęcia problemowe zostaną uzupełnione o prezentację przykładów współczesnych projektów udostępniających archiwa filmowe (Filmoteki Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie; Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej-Instytutu Audiowizualnego; Archiwum Filmowego Szkoły Filmowej w Łodzi; Archiwum Filmowe Wytwórni Filmów Dokumentalnych, Polskiego Archiwum Filmów Domowych; Archiwum Entuzjastów) oraz współczesnych archiwów materialnych (Wytwórni Filmów Oświatowych, Wytwórni Filmów Dokumentalnych; Arsenal - Institute for Film and Video Art E.V).

Przykłady filmowe: Adopcja, reż. Mustapha Derkaoui 1968, 4’; Narodziny człowieka, reż. Ryszard Wawrynowicz, Julian Jaskólski, 1963, 11’; Syzyfowie, reż. Tadeusz Wudzki, 1971, 6’; Skąd się biorą dzieci?, reż. Jadwiga Żukowska, Polska 1966, 9’55’

2. 23.02.2023. Spis rzeczy, ciało i archiwum, krytyczne archiwa codzienności

Ernst van Alphen, Spis rzeczy: wsparcie i blokada pamięci, przeł. Katarzyna Bojarska, „Pismo Widok”, nr 1 (2013) [online], https://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2013/1-widzialnosc-rzeczy/spis-rzeczy-wsparcie-i-blokada-pamieci,
Allan Sekula, Ciało i archiwum, w: tegoż, Społeczne użycia fotografii, przeł. Krzysztof Pijarski, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010, s. 133-187,
Paweł Mościcki, Krytyczne archiwa codzienności, „Widok. Teorie i praktyki kultury wizualnej”, nr 1 (2013) [online], https://www.pismowidok.org/pl/archiwum/2013/1-widzialnosc-rzeczy/krytyczne-archiwa-codziennosci.

Przykłady realizacji filmowych: „Antyfilmy” eksperymentalnego okresu twórczości Petera Greenawaya; Tearoom, reż. William E. Jones, USA 2007; Podstawowe dane obywatela, łatwo zdobyte (Vital Statistics of a Citizen, Simply Obtained) Marthy Rosler, USA 1977; filmy Guya Deborda.

3. 02.03.2023. Miejsca puste w archiwach filmowych - historia preposteryjna

Ernst van Alphen, Archiwa wizualne jako historia preposteryjna, przeł. Łukasz Zaremba, „Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka”, nr 4(70)/2011, s. 72-87,
Walter Benjamin, O pojęciu historii, przeł. Krystyna Krzemień, w: tegoż, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, przeł. Krystyna Krzemieniowa, Janusz Sikorski, Hubert Orłowski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1996, s. 413-425,
Paweł Mościcki, Poza projekcją. Historia i empatia w filmach Yervanta Gianikiana i Angeli Ricci Lucchi, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18
Iwona Kurz, „Rzeczywistość musi się zacząć”. Kino Haruna Farockiego jako narzędzie krytyki obrazów kształtujących zbiorową świadomość wizualną, w: Historie filmu awangardowego, pod red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Warszawa-Kraków 2020, s. 335-345

Przykłady twórczości Christiana Boltanskiego, Ydessy Hendeles, Zamęt - kronika rodzinna, reż. Péter Forgács, Węgry, 1997, 60 min.; filmy Yervanta Gianikiana i Angeli Ricci Lucchi, Obrazy świata i zapis wojny (Bilder der Welt und Inschrift des Krieges), reż. Harun Farocki, Niemcy 1989, 75 min.

4. 9.03.2023. Materialność archiwum i taśmy filmowej

Jane Birkin, Archive, Photography and the Language of Administration, Amsterdam University Press, Amsterdam 2021, s. 11-25.Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Introduction: Exposing the Film Apparatus, w: Exposing the Film Apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, s. 13-42,
Leenke Ripmeester, The Erasure of Analog Film Projection, w: Exposing the Film Apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, 65–82,
Justyna Budzik, Archiwum filmowe: Między projekcją a przedmiotem, „Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka, nr 4(70)/2011, s. 136-147,
Mathew Levine, A Poethic Archeology of Cinema: The Films of Bill Morrison, “Found Footage Magazine” nr 1/2015, s. 5-15,

Przykłady twórczości filmowej Billa Morrisona, Jennifer Reeves

5. 16.03.2023. Przekształcenie z analogowej do cyfrowej formy praktyk archiwalnych

Iwona Kurz, Powrót do archiwum, „Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka”, nr 4(70)/2011, s. 5-11,
Giovanna Fossati, Restoration Case Studies: Theorizing Archival Practice, w: tejże, From Grain to Pixel: The Archival Life of Film in Transition. Third revised edition, Amsterdam University Press, Amsterdam 2018, s. 271-323,
Michał Pieńkowski, Rola oryginału w badaniach filmograficznych, w: Cyfra a oryginał. Nowe źródło historii, pod red. Justyny Jabłońskiej, Moniki Supruniuk, Filmoteka Narodowa, Warszawa 2014, s. 12-27,

Przykłady realizacji filmowych Rzeźbiarz z kamerą, reż. Marcin Giżycki, Polska, 2018, Ja kinuję, reż. Karolina Puchała-Rojek, Polska 2012; Inside Out, reż. Sheila McLaughlin, USA 1976/78, 25 min.

6. 23.03.2023. Technologiczne, społeczne i kulturowe uwarunkowania kina home movies

Susan Aasman, The Introduction of Ciné-Kodak: “The Long-Awaited Answer", w: Exposing the Film Apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, s. 119-129,
Patricia R. Zimmermann, Do-It-Yourself, w: tejże, Reel Families, A Social History of Amateur Film, Indiana Univeristy Press, Bloomington, Indianapolis 1995, s. 112-142,
Michelle Citron, What’s Wrong Whit That Picture?, w: tejże, Home Movies and Other Necessary Fictions, University of Minnesota Press, Minneapolis, London 1999, s. 2-25.

Przykład realizacji filmowych: Dla jeszcze jednej godziny z Tobą (For One More Hour with You) Aliny Marazzi, 2002, Rytuał córki (Daughter Rite) Michelle Citron 1978; Mojave Wilhelma Sasnala¸ 2006, Kodachrome Wilhelma Sasnala¸ 2006

7. 30.03.2023. Taśma 8 i 16 mm. Dyskurs profesjonalizmu i amatorskości

Patricia R. Zimmermann, Pleasure or Money, w: tejże, Reel Families, A Social History of Amateur Film, Indiana Univeristy Press, Bloomington, Indianapolis 1995, s. 1-11
Barbara Turquier, “Bolex Artists”: Bolex Cameras, Amateurism, and New York Avant-Garde Film, w: Exposing the film apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, s. 153-162
Maya Deren, Amateur versus Professional, “Film Culture” 39 (1965), s. 45-46
Małgorzata Radkiewicz, Maya Deren - prekursorka amerykańskiej awangardy filmowej, w: Historie filmu awangardowego, red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Warszawa, 2020, s. 93-106

Przykłady twórczości filmowej Mai Deren, Jonasa Mekasa, Marie Menken, Stana Brakhage’a

8. 06.04.2023. Archiwum w kontekście innych instytucji wspierających rozwój filmu artystycznego na przykładach Anthology Film Archives, Arsenal - Institute for Film and Video Art E.V

David E. James, Jonas Mekas i nowojorski underground, przeł. Ewa Stąpór, “Krasnogruda” 2001, nr 14, s. 93-102,
Andrzej Pitrus, Przebłyski piękna. Spotkania z Jonasem Mekasem, Stowarzyszenie Nowe Horyzonty, Wydawnictwo w Podwórku, Warszawa-Gdańsk 2022, s. 75-92,
Gabriela Sitek, Jonas Mekas i jego filmy. Spojrzenie z lotu ptaka, w: Andrzej Pitrus, Przebłyski piękna. Spotkania z Jonasem Mekasem, Stowarzyszenie Nowe Horyzonty, Wydawnictwo w Podwórku, Warszawa-Gdańsk 2022, s. 239-262,Stefanie Schulte Stratchaus, What has happened to this film?, w: Archive Work as a Contemporary Artistic and Curatorial Practice, Catalogue, pod red. Stefanie Schulte Stratchaus, Ulrich Ziemons, b_books, Berlin 2013, s. 21-31.

Przykłady twórczości filmowej Jonasa Mekasa.

9. 13.04.2023. Wideo i instytucje wspierające rozwój medium filmowego lat 70. w USA

Tom Slootweg, Imagining the User of Portapak: Countercultural Agency for Everyone!, w: Exposing the film apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, s. 177-186,
Barbara London, Defining a Medium, Defining a Field, w: tejże, Video-art. The First Fifty Years, Phaidon Press Limited, New York 2020, s. 20-43,
Marika Kuźmicz, Film awangardowy oraz sztuka wideo polskich artystek w latach 70. xx wieku, w: Historie filmu awangardowego, pod red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Korporacja Ha!art, Warszawa-Kraków 2020, s. 295-308.

Wideo artystek i artystów w latach 70. – Filmoteka MSN.

10. 20.04.2023. Cyfrowe nośniki napisu: VHS i VCD w archiwach filmowych. Dostęp do form upamiętniania

Ari Purnama, The Video Compact Disc and the Digital Preservation of Indonesian Cinema, w: Exposing the film apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, s. 141-150.Alexandra Juhasz, VHS Archives, Committed Media Praxis, and “Queer Cinema”, w: The Oxford Handbook of Queer Cinema, pod red. Ronald Gregg and Amy Villarejo, Oxford University Press, Oxford University Press, New York 2018,
Małgorzata Radkiewicz, Media feministyczne i queerowe archiwa w ujęciu Alexandry Juhasz, w: Refleksje zza kamery. Reżyserki o kinie i formie filmowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Warszawa-Kraków 2022, s. 213-248,

Przykłady filmowe: „Arbuziarka” („The Watermelon Woman”), reż. Cheryl Dunye, 1996, 90 min.

11. 27.04.2023. Montaż filmowy jako forma budowania znaczeń w obrębie filmów found footage

W. C. Wees, Recycled Images. The Art and Politics of Found Footage Films, Anthology Film Archives, New York 1993, s. 32-48,
Łukasz Ronduda, Strategie subwersywne w sztukach medialnych, RABID, Kraków 2006, s. 49-98.

Przykłady filmowe: A Movie Bruce’a Connera, 1958; Rose Hobart Josepha Cornella, 1936; Tom, Tom, the Piper's Son Kena Jacobsa, 1969; Fluxes Arthura Lipsetta, 1968.

12. 4.05.2023. Found footage kobiet. Interwencje w społeczne procesy tworzenia tożsamości

Monica Dall'Asta, Alessandra Chiarini, Editors’ Introduction, „Feminist Media Histories” 2016, vol. 2, nr 3, s. 1-10,
Alessandra Chiarini „Feeling-Images”. Montage, Body, and Historical Memory in Barbara Hammer’s Nitrate Kisses, „Feminist Media Histories” 2016, vol. 2, nr 3, s. 90-101,
Krystyna Mazur, „Dotyk kina: eksperymenty Barbary Hammer”, w: „Historie filmu awangardowego”, pod red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Korporacja Ha!art, Warszawa-Kraków 2020, s.
Małgorzata Radkiewicz, Przepisywanie kobiecych narracji i reprezentacji, w: tejże, „Władczynie spojrzenia”. Teoria filmu a praktykach reżyserek i artystek, Korporacja HA!ART, Kraków 2010, s. 102-168,

Przykłady filmowe: Prawdziwe? (Lecą żurawie) Anny Baumgart, 2001; Majka z filmu Zuzanny Janin, 2009; Technology/Transformation: Wonder Woman Dary Birnbaum, 1978-79, Nitrate Kisses, reż. Barbara Hammer, USA 1992, 67 min

13. 11.05.2023. Dokument filmowy w różnych dyscyplinach naukowych, wystawienniczych, artystycznych

Documentary Across Disciplines, pod red. Eriki Balsom and Hili Peleg, Haus der Kulturen der Welt, Berlin, The MIT Press, Cambridge, MA, London 2016 [fragmenty]

Przykłady filmowe: Helke Misselwitz, Winter adé (After Winter Comes Spring, 1988), 35 mm, 116 min

14. 18.05.2023. Koncepcja trzech czasowości montażu Bertolta Brechta

Didi-Huberman Georges, Strategie obrazów. Oko historii 1, przeł. Janusz Margański, Nowy Teatr, Korporacja HA!ART, Warszawa-Kraków 2011 [fragmenty],
Jonathan J. Long, Paratekstualna obfitość: fotografia i tekst w „Elementarzu wojennym” Bertolta Brechta, przeł. Adam Lipszyc, „Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja” 2013, nr 4 (142), s. 121-145,
Bertolt Brecht, War Primer, przeł. J. Willett, Verso, London, New York 2017.

Przykłady filmowe: Zwyczajny faszyzm (Obyknovennyy fashizm), reż. Michaił Romm, ZSRR 1965

15. 25.05.2023. „Efekt archiwum” zawłaszczonych materiałów wizualnych

Jaimie Baron, The Archive Effect: Found Footage and the Audiovisual Experience of History, Routledge, London, New York 2014 [fragmenty].

Przykłady filmowe: Niedokończony film (A Film Unfinished) Yael Hersonski, 2010; Zwykła procedura operacyjna (Standard Operating Procedure) Errola Morrisa, 2008.

Przygotowanie w formie pisemnej programu filmowego, obejmującego tekst kuratorski.

Metody oceny pracy studenta (udział w całościowej ocenie pracy studenta):
1. Ocena ciągła: bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność (20/100)
2. Końcowe zaliczenie pisemne 60/100
Warunkiem zaliczenia zajęć będzie przygotowanie programu filmowego, obejmującego tekst kuratorski.
4. Kontrola obecności (20/100)

Umiejętność świadomego posługiwania się filmem w praktyce badawczej i kuratorskiej oraz znajomość teoretycznych kontekstów związanych z archiwum

• Jacques Derrida, Gorączka archiwum. Impresja freudowska, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2016,
• Allan Sekula, Ciało i archiwum, w: tegoż, Społeczne użycia fotografii, przeł. Krzysztof Pijarski, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010, s. 133-187,
• Ernst van Alphen, Archiwa wizualne jako historia preposteryjna, przeł. Łukasz Zaremba, „Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka”, nr 4(70)/2011, 72-87
• Walter Benjamin, O pojęciu historii, przeł. Krystyna Krzemień, w: tegoż, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, przeł. Krystyna Krzemieniowa, Janusz Sikorski, Hubert Orłowski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1996
• Exposing the Film Apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016
• Łukasz Ronduda, Strategie subwersywne w sztukach medialnych, RABID, Kraków 2006 [fragmenty]

• Patricia R. Zimmermann, Reel Families, A Social History of Amateur Film, Indiana Univeristy Press, Bloomington, Indianapolis 1995
• Mathew Levine, A Poethic Archeology of Cinema: The Films of Bill Morrison, “Found Footage Magazine” nr 1/2015, s. 5-15.
• David E. James, Jonas Mekas i nowojorski underground, przeł. Ewa Stąpór, “Krasnogruda” 2001, nr 14, s. 93-102
• Alexandra Juhasz, VHS Archives, Committed Media Praxis, and “Queer Cinema”, w: The Oxford Handbook of Queer Cinema, pod red. Ronald Gregg and Amy Villarejo, Oxford University Press, Oxford University Press, New York 2018
• Georges Didi-Huberman, Strategie obrazów. Oko historii 1, przeł. Janusz Margański, Nowy Teatr, Korporacja HA!ART, Warszawa-Kraków 2011 [fragmenty]
• W. C. Wees, Recycled Images. The Art and Politics of Found Footage Films, Anthology Film Archives, New York 1993
• Documentary Across Disciplines, pod red. Eriki Balsom and Hili Peleg, Haus der Kulturen der Welt, Berlin, The MIT Press, Cambridge, MA, London 2016 [fragmenty]
• Małgorzata Radkiewicz, Media feministyczne i queerowe archiwa w ujęciu Alexandry Juhasz, w: Refleksje zza kamery. Reżyserki o kinie i formie filmowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Warszawa-Kraków 2022, s. 213-248