wykład konwersatoryjny

Wiedza z zakresu historii sztuki starożytnej i wczesnochrześcijańskiej oraz historii Polski i historii powszechnej okresu średniowiecza.

Znajomość bezpośrednia zbiorów sztuki średniowiecznej w Muzeum Narodowym w Warszawie.
Orientacja w charakterze zbiorów muzealnych sztuki średniowiecznej w Europie i na świecie.

Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z zarysem dziejów kultury i sztuki średniowiecza.
Materiał prezentowany jest w porządku chronologicznym, na szerokim tle historycznym i kulturowym, z uwzględnieniem czołowych badań mediewistycznych. Przewiduje się jednocześnie uwzględnienie następujących grup problemowych: Procesy w historii sztuki; Sztuka – Władza – Polityka; Sposoby prezentacji i manifestacji władzy; Sztuka dworska; Duchowość środowisk klasztornych; Sztuka a pobożność.

Treści programowe (tematyka zajęć):

1. Wprowadzenie do cywilizacji średniowiecza.
Problematyka historyczna „wieków ciemnych”. Topografia ideowo-artystyczna kultury średniowiecza europejskiego. Chronologia sztuki średniowiecznej

2. Świt nowej Europy
Wędrówki ludów i powstanie nowych królestw. Sztuka na obszarach longobardzkich. Galia merowińska, Frankowie i Germanie na wschód od Renu (architektura, dekoracja rzeźbiarska, malarstwo, złotnictwo i wyroby z metalu) Sztuka iberyjskich Wizygotów. Świat iryjski i anglosaski. Sztuka wikingów. Słowianie – najstarsze osady. (Dalmacja, Wielkie Morawy i Czechy)
Monastycyzm w zachodniej Europie.

3. Sztuka bizantyńska
Podział świata starożytnego na część zachodnią i wschodnią. Kształtowanie się nowych środków wyrazu artystycznego. Periodyzacja sztuki bizantyńskiej. Okres rozkwitu za Justyniana Wielkiego. Powroty do wzorów antycznych w malarstwie i mozaikach – renesans macedoński, renesans Komnenów i renesans Paleologów. Program dekoracji ściennej kościoła bizantyńskiego. Ikony: definicja i geneza gatunku. Ikonoklazm – przebieg zjawiska w Bizancjum i echa w epokach późniejszych. Wokół Bizancjum: średniowieczna Ruś.

4. Renesans Karoliński
Cesarstwo karolińskie: idea Renovatio Imperii i jej realizacje w różnych dziedzinach kultury i sztuki. Pierwowzory kaplicy akwizgrańskiej. Sztuka renesansu karolińskiego (architektura i dekoracja rzeźbiarska, malowidła ścienne i mozaiki, miniatura, wyroby z kości słoniowej i metalu)
Sztuka późnokarolińska: Architektura późnokarolińska. Iluminatorstwo późnokarolińskie. Mecenat biskupa Drogona w Metzu. Złotnictwo karolińskie

5. Sztuka ottońska i późnoottońska w orbicie ideologii cesarskiej
„Renesans ottoński” i sztuka w służbie ideologii państwowej. / Cechy i najważniejsze dzieła architektury ottońskiej. / Miniatorstwo ottońskie i oprawy kodeksów. / Złotnicze antependia; klejnoty cesarskie i sprzęty w służbie sakry koronacyjnej. / Essen opatki Matyldy. / Sztuka XI wieku w kręgu salickim: charakterystyka. / Architektura cesarska na terenie Nadrenii. / Skryptorium Echternach.
Mecenat biskupi w okresie ottońskim i późnoottońskim: Mecenat biskupa Egberta w Trewirze, Działalność arcybiskupów kolońskich w X i XI w., Działalność artystyczna św. Bernwarda w Hildesheim.

6. Sztuka romańska
Narodziny romanizmu we Francji: Ogólna charakterystyka sztuki romańskiej. Ruch kluniacki a narodziny architektury romańskiej w XI w. w Burgundii i nad Loarą. Pierwsze przykłady rzeźby romańskiej we Francji.
Architektura i rzeźba Burgundii w orbicie opactwa Cluny w XII wieku: III kościół w Cluny jako paradygmat nowego stylu burgundzkiego. Rzeźba kluniacka i jej znaczenie dla innych ośrodków w Burgundii. Realizacje architektoniczne I i II typu burgundzkiego. Mistrz Gislebertus i ideowe podłoże rzeźby w Autun. Mistrz Tympanonu w Vezelay. Malowidła ścienne w Berzé-la-Ville.
Architektura reform klasztornych Cluny i Hirsau.
Romanizm we Francji zachodniej: Architektura regionu Poitou. Kościoły kopułowe Francji zachodniej: geneza typu, charakterystyka realizacji. Architektura i rzeźba regionu Charente.
Sztuka zakonu cystersów we Francji w XII w. Duchowość cysterska i estetyka św. Bernarda z Clairvaux. Cechy architektury cysterskiej. Modelowe budowle cysterskie we Francji.

7. Droga św. Jakuba – Santiago de Compostela
Charakterystyka ruchu pielgrzymkowego do Santiago de Compostela jako zjawiska społeczno-kulturowego. Kościół relikwiowy – charakterystyka i funkcja architektury. Charakterystyka poszczególnych realizacji. Architektura romańska w Hiszpanii i Portugalii.
Rzeźba architektoniczna południowej Francji i Hiszpanii: Fazy stylistyczne, geneza formalna i znaczenie artystyczne rzeźby tuluzańskiej. Wielkie realizacje w Moissac i Souillac. Geneza i charakterystyka rzeźby prowansalskiej.
Rzeźba hiszpańska – charakterystyka uwarunkowań oraz komponentów stylu. Przegląd realizacji rzeźbiarskich w ośrodkach na trasie pielgrzymek do Composteli oraz we wschodniej Hiszpanii.

8. Sztuka romańska poza Francją w XI – XII wieku
Sakralne budownictwo Normandii i początki rzeźby architektonicznej w XI i 1 ćw. XII wieku. Opona z Bayeux jako arcydzieło propagandy władzy. Budownictwo warowne w Anglii ("Norman Castle Keep"). Charakterystyka "Norman Style" w architekturze sakralnej Anglii.
Romanizm w Italii północnej: Geneza i charakterystyka odrębności regionalnej w architekturze oraz rzeźbie architektonicznej. XI-wieczna architektura Lombardii. Architektura XII wieku. Rzeźba mistrzów: Wiligelma z Modeny, Mikołaja z Ferrary i Benedetta Antelamiego.
„Protorenesans” w Toskanii. Odrębność Sycylii

9. Sztuka romańska w Polsce
Czas trwania i stan zachowania. Podstawowe informacje o sztuce pradziejowej w Polsce i jej trwaniu po przyjęciu chrześcijaństwa. Typy kościołów. Rzeźbione portale, tympanony fundacyjne i kolumny. Zabytki malarstwa monumentalnego. Importowane iluminowane kodeksy. Kielichy i pateny oraz drzwi brązowe. Budowle cystersów. Palatia wczesnopiastowskie i późnoromańskie palatium legnickie. Pierwsze katedry polskie początku XI wieku (Poznań, Gniezno, Kraków). Klasztory benedyktyńskie w Polsce w XI wieku (Tyniec, Mogilno, Lubiń). Architektura katedr, kolegiat i klasztorów w Polsce XII wieku (Kraków, Tum, Kruszwica, Trzemeszno, Strzelno, Opatów, Płock, Czerwińsk). Kościoły późnoromańskie (Kamień Pomorski, Kościelec Proszowicki, Banie, Moryń, Inowrocław, kościół św. Jakuba w Sandomierzu). Polskie malarstwo romańskie (malowidło ścienne z Tumu i Czerwińska, Złoty Kodeks Półtuski, Złoty Kodeks Gnieźnieński, Biblia Płocka, Ewangeliarz Kruszwicki). Polskie złotnictwo romańskie (kielich i patena z Tumu i Wawelu, patena kaliska, czara włocławska, kielich św. Wojciecha z Trzemeszna, „pierwszy” kielich i patena z Trzemeszna, kielich „królewski” z Trzemeszna, kielich i patena płocka. Ewangeliarz Anastazji.

10., 11., 12. Sztuka gotycka
Katedra gotycka jako fenomen ideowo-artystyczny: Katedra gotycka w świetle różnych interpretacji. Cechy konstytutywne i źródła ideowe gotyku katedralnego. Opat Suger i przebudowa Saint-Denis.
Katedry francuskie w służbie ideologii monarchicznej kapetyngów w xii-xiii wieku: Historia i analiza architektoniczna katedr domeny kapetyńskiej. Sainte-Chapelle: architektura i wystrój wnętrza w służbie kultu relikwii i ideologii państwowej.
Rzeźba monumentalna katedr francuskich: Fazy ewolucji rzeźby katedralnej i najważniejsze realizacje XII-XIII w.
Recepcja gotyku katedralnego w Europie: Odrębność architektury gotyckiej w Anglii. Katedra w Strasbourgu – architektura i rzeźba. Rzeźba monumentalna w XIII wieku w Niemczech (Magdeburg, Bamberg, Naumburg). Katedra w Kolonii jako synteza doświadczeń gotyku katedralnego.
Recepcja form i ideologii gotyku katedralnego poza Francją.
Sztuka dworów panujących w pierwszej połowie XIV i XV wieku – Kapetyngowie: Sztuka za czasów „królów przeklętych”. Rzeźba monumentalna, figura kultowa oraz kości słoniowej. Złotnictwo i miniatorstwo paryskie do około 1350. Architektura czasów Karola V de Valois. Rzeźba André Beaneveu i Jeana de Liege. Mecenat artystyczny Ludwika de Valois, Filipa Burgundzkiego oraz Jeana de Berry. Charakterystyka twórczości artystycznej w Czechach za ostatnich Przemyślidów. Podstawy ideowe panowania Karola IV. I styl czeski w malarstwie. Katedra praska jako kompleks semantyczny w służbie ideologii Luksemburskiej. Architektura i wystrój Bramy Mostowej. Karlstejn – architektura zamku, kaplica św. Krzyża, Mistrz Teodoryk z Pragi i „II styl czeski”.
Styl międzynarodowy około 1400 r.: Cechy artystyczne i terminologia sztuki około 1400. Geneza stylu międzynarodowego i mechanizmy uniwersalizmu około 1400. Krąg Pięknych Madonn. Mistrz Tyńskiej Kalwarii – schyłkowe zjawisko w sztuce czeskiej 1 połowy XV wieku. Jesień średniowiecza.

13., 14. Sztuka gotycka w Polsce.
Chronologia i odrębności dzielnicowe. Podobieństwa i różnice w stosunku do innych krajów. Architektura gotycka w Polsce. Śląsko – wielkopolski przełom a opus francigenum. Architektura zakonów żebrzących w Polsce (Pierwsze kościoły miejskie) Gotycka struktura (Kaplica w Trzebnicy, Kościół cystersów w Pelplinie) Architektura na Śląsku od końca XIII do połowy XV wieku (kościół Św. Krzyża we Wrocławiu, nowe prezbiterium kościoła dominikanów we Wrocławiu, korpus nawowy i kaplica Mariacka katedry wrocławskiej, śląskie bazyliki i hale XIV wieku) Architektura gotycka Małopolski i Ziem Ruskich Korony w XIV i XV wieku. Późny gotyk w Wielkopolsce. Krzyżackie zamki i katedry. Gotycka architektura Nowej Marchii i Pomorza Zachodniego ( kościoły miejskie w Szczecinie, Stargardzie Szczecińskim, w Chojnie) Gdańskie kościoły z XV i z początku XVI wieku. Rzeźba gotycka w Polsce (architektoniczna, kultowa, nagrobna) Mistyczne krucyfiksy i Piety. Styl międzynarodowy i Piękne Madonny. Nagrobki królewskie na Wawelu. Dzieła Wita Stwosza (Kraków, Norymberga) Polskie malarstwo gotyckie (malarstwo ścienne, polichromie stropów drewnianych, malowidła bizantyjsko – ruskie, malarstwo, witrażowe, malarstwo tablicowe, malarstwo książkowe. Gotyckie rzemiosło artystyczne (wyroby z metalu, stolarstwo i snycerstwo, tkaniny i hafty) Sztuka Unii Jagiellońskiej.

15. Obraz w kulturze europejskiej według Hansa Beltinga i Davida Freedberga.

Sprawdzian wizualny; odpowiedź ustna

Kryteria oceny:
1. Ocena znajomości terminologii oraz wiedzy o procesach historycznych
2. Ocena umiejętności rozpoznawania materiału wizualnego
3. Ocena zdobytej wiedzy historycznej, umiejętności analizy zjawisk z zakresu historii sztuki oraz poprawności interpretacji związków pomiędzy procesem historycznym a rozwojem sztuki (wypowiedź egzaminacyjna)

Zaliczenie przedmiotu zgodnie z ustalonymi zasadami i kryteriami.

Sztuka romańska, pod red. Rolfa Tomana, Warszawa 2004.
Sztuka gotycka, pod red. Rolfa Toma, Warszawa 2004.
P. Skubiszewski, Sztuka Europy łacińskiej od VI do IX wieku, przeł. J. Kuczyńska i E. Zwolski, Lublin 2001.
O. von Simson, Katedra gotycka. Jej narodziny i znaczenie, przeł. A. Palińska, Warszawa 1989.
W. Sauerländer, Rzeźba średniowieczna, przeł. A. Porębska, Warszawa 2011.
J. Białostocki, Sztuka XV wieku od Parlerów do Dürera, Warszawa 2010.
Z. Świechowski, Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1982.
Sz. Skibiński, K. Zalewska – Lorkiewicz, Sztuka Polska Gotyk, Warszawa 2010
A. Różycka-Bryzek, Bizantyńsko-ruskie malowidła w kaplicy zamku Lubelskiego, Warszawa 1983.
A. Różycka-Bryzek, Freski bizantyńsko-ruskie fundacji Jagiełły w kaplicy zamku lubelskiego, Lublin 2000 i nast.
H. Belting, Obraz i kult, przeł. T. Zatorski, Gdańsk 2010.
D. Freedberg, Potęga wizerunków Studia z historii i teorii oddziaływania, przeł. E. Klekot, Kraków 2005.

M. Simon, Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, przeł. E. Bąkowska, Warszawa 1981.
G. Henderson, Wczesne średniowiecze, przeł. P. Paszkiewicz, Warszawa 1987.
C. H. Lawrence, Monastycyzm Średniowieczny, Warszawa 2005.
J. Kłosińska, Sztuka bizantyńska, Warszawa 1975.
P. Meyer, Historia sztuki europejskiej, t. 1, Warszawa 1973.
N. Pevsner, Historia architektury europejskiej, t. 1, Warszawa 1973.
J. Le Goff, Kultura średniowiecznej Europy, przeł. H. Szumańska-Grossowa, Warszawa 1994.
E. H. Kantorowicz, Dwa Ciała Króla Studium ze średniowiecznej teologii politycznej, Warszawa 2007.
A. Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów, t 1 i 2, Warszawa 2010.
K. Secomska, Mistrzowie i książęta. Malarstwo francuskie XV – XVI wieku, Warszawa 1989.
Sz. Skibiński, Polskie katedry gotyckie, Poznań 1996.
J. Kębłowski, Polska sztuka gotycka, Warszawa 1976.
T. Chrzanowski, Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1993.
E. Panofsky, Architektura gotycka i scholastyka
Eco Umberto, "Sztuka i piękno w średniowieczu", Kraków 1994.
Dębicki Jacek, "Zachodni portal katedry świętego Łazarza w Autun: studium z historii sztuki i historii idei", Kraków 2002.
P. Meyer, Historia sztuki europejskiej, t.1, Warszawa 1973.
N. Pevsner, Historia architektury europejskiej, Warszawa 2013.
W. Koch, Style w architekturze, Warszawa 1996.
Sztuka Świata, tom III – IV, Warszawa 1990 – 93.
R. Krautheimer, Roma. Profile of a City, 312-1308, tłum. Włoskie: tenże, Roma. Profilo di una città, 312-1308, trad. di B. Crea e G. Scattone, Roma 1981.
Do części wizualnej obowiązuje znajomość materiału ilustracyjnego w wyróżnionych pozycjach oraz zawartego w tomach dotyczących średniowiecza wydawnictw seryjnych.