projekt badawczy roczny

znajomość języka angielskiego, znajomość sztuki polskiej XX wieku i współczesnej

Cykl wykładów/ seminariów poświęcony problematyce oral history w kontekście historii sztuki: metodologii przeprowadzania wywiadów, analizie oraz interpretacji. Celem wykładów jest zbudowanie fundamentu pod archiwum "Mówionych historii” sztuki nowoczesnej i współczesnej: skompletowanie warsztatu, przeprowadzenie rozmów oraz ich analiza i interpretacja. Pierwszy semestr: zajęcia o charakterze historyczno- praktyczno-warsztatowym, przeprowadzanie wywiadów; drugi semestr - analiza i interpretacja zgromadzonego materiału.

Treści programowe nauczania (treść zajęć – rozpisana na poszczególne zajęcia):

I semestr

1.     Spotkanie organizacyjne: przedstawienie zarysu projektu, przydział artystów z listy studentom. MSN i WZKW

2.    Wykład i seminarium.

Wykład: Dr Piotr Filipkowski, Historia historii mówionej i potencjał płynący z jej użycia.

Po co rozmawiać z artystami, skoro mamy ich prace? Raczej nie po to, żeby dopytać, co autor/ka miał/a na myśli. Raczej - bo to obśmiane (jako) szkolne pytanie, jeśli inaczej sformułowane, może być przecież sensowne - może sensownie poszerzyć kontekst interpretacji "dzieła" czy "twórczości". O to m.in. może chodzić w historii mówionej z artystami. Może jednak chodzić także - albo przede wszystkim - o coś innego, choć z tamtym powiązanego. O auto-biografie artystów. I niekoniecznie artystyczne, skupione na twórczości, lecz dotyczące ich życia "w ogóle". To jednak często znaczy: najważniejszych biograficznych doświadczeń. Historia mówiona daje szansę dowiedzieć się o nich nieco, a niekiedy dużo więcej niż powszechnie albo środowiskowo, "wiadomo". Ta nowa wiedza niekiedy coś zmienia, pozwala coś więcej zrozumieć. A raczej kogoś - tego, kto się nią z nami dzieli. Przypuszczam, że może poszerzać czy pogłębiać historię sztuki. Wiem, że może otwierać coś w nas - słuchaczach i interpretatorach tych biograficznych opowieści artystów.

Seminarium: Dr Piotr Filipkowski, W jaki sposób instrumentarium oral history dostosować do historii sztuki?

Zajęcia nt. podobieństw i różnic między tymi polami tworzenia wiedzy, próba wypracowania adekwatnych dla historii sztuki kategorie z zakresu oral history, zarys siatki pytań do artystów.

3.     Wykład i seminarium.

Wykład: dr Katarzyna Madoń – Mitzner, Od spotkania do tekstu. Oral history z perspektywy praktyka (i redaktora).

Zaczyna się od spotkania oko w oko z osobą, która opowiada nam "po swojemu" historię swojego życia i odpowiada (lub nie) na nasze pytania. Relacja biograficzna to coś pomiędzy mówioną autobiografią a wywiadem-rzeką. Powstaje nagranie, które zostaje zarchiwizowane, opracowane, może być spisane, w różny sposób udostępniane/wykorzystywane do celów badawczych, wystawienniczych, edukacyjnych... Jeśli chcemy je opublikować, czeka nas trudna i delikatna praca nad przekształceniem historii mówionej w tekst, z zachowaniem indywidualnego charakteru opowieści, jej stylu i zawartych w niej emocji. W trakcie takiego procesu coś zyskujemy, coś tracimy. Historia mówiona to więcej niż słowa, opowieści, wspomnienia, to silny przekaz pozasłowny, reakcje, mimika, gestykulacja, cisza... W tym wszystkim jesteśmy jeszcze my - nagrywający/słuchający/pytający.  Współobecni.

Seminarium: Jarosław Pałka, Historia i pamięć zapisana w relacjach biograficznych i narracyjnych. Miejsce: Dom Spotkań z Historią

W trakcie zajęć porozmawiamy o metodologii nagrywania relacji audio i wideo, dobrych i złych praktykach związanych z prowadzeniem wywiadów, zastanowimy się nad specyfiką otwartych, wielogodzinnych relacji narracyjnych i biograficznych. Zajęcia przeprowadzone zostaną w oparciu o wywiady zgromadzone w Archiwum Historii Mówionej Domu Spotkań z Historią i Ośrodka Karta, największym polskim archiwum gromadzącym tego typu źródła.
Przed zajęciami proszę o zalogowanie się i posłuchanie fragmentów relacji w serwisie www.relacjebiograficzne.pl

4.     Podwójne seminarium.

Dr Piotr Filipkowski. Nauka na wywiadach w praktyce: rozmowa ze Zbigniewem Dłubakiem oraz Januszem Bąkowskim dla KARTY.

Wywiady z dwoma artystami - Zbigniewem Dłubakiem i Januszem Bąkowskim – których fragmenty obejrzymy zostały zarejestrowane w roku 2003 w ramach projektu Mauthausen Survivors Documentation Project. Choć doświadczenia rozmówców są podobne, a wywiady zrealizowano w oparciu o te same wskazówki metodologiczne, oba zapisy bardzo się różnią. Chciałbym wspólnie wydobyć i zinterpretować te różnice, by powiedzieć coś istotnego, o historii mówionej oraz pamięci autobiograficznej.

Lektura:

- wywiady

- T. Maruszewski, Pamięć autobiograficzna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2005 (fragmenty)

5.     Podwójne seminarium.

Dr Piotr Filipkowski c.d.

Wywiady z dwoma artystami - Zbigniewem Dłubakiem i Januszem Bąkowskim – których fragmenty obejrzymy zostały zarejestrowane w roku 2003 w ramach projektu Mauthausen Survivors Documentation Project. Choć doświadczenia rozmówców są podobne, a wywiady zrealizowano w oparciu o te same wskazówki metodologiczne, oba zapisy bardzo się różnią. Chciałbym wspólnie wydobyć i zinterpretować te różnice, by powiedzieć coś istotnego, o historii mówionej oraz pamięci autobiograficznej.

Lektura:

- wywiady

- T. Maruszewski, Pamięć autobiograficzna, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne 2005 (fragmenty)

6.     Wykład i seminarium. 

Wykład: Dr Piotr Słodkowski, Historia mówiona w historii sztuki. Przypadek Złotego Grona i Biennale Sztuki Nowej w Zielonej Górze

Wykład będzie poświęcony przedstawieniu najważniejszych założeń projektu badawczego realizowanego przez Fundację Salony w latach 2012–2014. Jego celem było zebranie relacji świadków pamięci: pomysłodawców i uczestników dwóch najważniejszych cyklicznych imprez artystycznych organizowanych w Zielonej Górze, imprezom Złotego Grona (1963–1981) oraz Biennale Sztuki Nowej (1985–1996). Przywołując projekt, postawię pytanie o to, jak historia mówiona jako narzędzie wywoływania źródeł wspomaga przyrost „oddolnej” wiedzy w historii sztuki.

Seminarium: cd

Bazując na wybranych wywiadach (dostępnych w postaci tekstu i zapisów audio-wideo) poddamy głębokiemu odczytaniu wypowiedzi świadków historii. Naszym celem będzie refleksja nad tym, jak doświadczenia biograficzne poszczególnych aktorów wydarzeń formują ich sensotwórczą opowieść na temat omawianych imprez. I jak przyjmowaną przez nich optykę można odnosić do utrwalonej narracji historyczno-artystycznej.

Lektura:

Przestrzeń społeczna. Historie mówione Złotego Grona i Biennale Sztuki Nowej, red. Piotr Słodkowski, Fundacja Salony, Warszawa 2014 (fragmenty)

7.     Wykład i seminarium.

Wykład: Dr Piotr Szenajch, Ekonomia symboliczna badań – w terenowej praktyce

Paul Rabinow w książce o badaniach w Maroku poddał pogłębionej refleksji obserwację, że badani też czegoś od badaczy chcą, manipulują nimi, używają ich do swych własnych celów, w tym zysków symbolicznych.

W przypadku rozmów z gwiazdami świata sztuki problem się zaostrza. To rzadka sytuacja, gdy rozmówcy dysponują kapitałem kulturowym i społecznym większym od posiadanego przez badacza, przywykli kontrolować swój publiczny wizerunek i grają o najwyższe stawki w polu, gdzie dopuszczalne są strategie uznawane w innych kontekstach za nieetyczne. Obowiązuje tam szczególna „ekonomia na opak”, a z logiką rynkową ścierają się mechanizmy „sfery daru” i etos modernistyczny.

Powoduje to, że znane elementy badań społecznych jak nawiązywanie kontaktu, negocjacje dostępu, budowanie relacji z informatorami, czy kwestie etyczne i prawne przebiegają nieintuicyjnie, „nie-podręcznikowo”, wymagając od badacza elastyczności i  inwencji, również w pokonywaniu skutków własnych wpadek.

Uwagi te będą ugruntowane w materiale z badania, którego efektem jest socjografia stawania się uznanym artystą oparta na wywiadach autobiograficznych z gwiazdami sztuk wizualnych oraz z międzynarodowego projektu polegającego na opisywaniu dziedzictwa kultur oporu bloku wschodniego.

Zadaniem warsztatu będzie uwrażliwienie uczestników na kluczowe trudności rzemiosła prowadzenia wywiadu, poprzez omówienie zalet i wad wywiadów standaryzowanych i narracyjnych z perspektywy różnych celów badawczych oraz strategii analizy materiału – w kontekście szczególnej grupy rozmówców, jaką są uznani artyści.

Seminarium: c.d.

Lektura:

Uczestnicy warsztatu zostaną poproszeni o przeczytanie dwóch kontrastowo dobranych fragmentów transkrypcji wywiadów narracyjnych.

Uczestników bez doświadczenia w prowadzeniu jakościowych badań społecznych zachęcam do przeczytania:

J. -C. Kaufmann, Wywiad rozumiejący, Warszawa 2010, s. 72-87.

M. Hammersley, P. Atkinson, Metody badań terenowych, Poznań 2000, s. 89-162.

K. Kaźmierska, Wywiad narracyjny jako jedna z metod w badaniach biograficznych, „Przegląd Socjologiczny”, 2004, t.53, s. 71–96.

8.  Wykład i seminarium.

Wykład: dr Tomasz Ferenc,Wykorzystanie metody biograficznego wywiadu narracyjnego w badaniach świata artystycznego

Artysta zawsze funkcjonuje w określonym świecie społecznym. Możemy starać się zrozumieć te światy na wiele sposobów, jedną z nich jest zastosowanie metody wywiadu biograficznego. Okazuje się on niezwykle przydatna, gdy chcemy opisywać życie artystów w perspektywie socjologicznej. Materiałem empirycznym uzyskanym w wyniku wykorzystania tej metody jest opowieść człowieka o jego życiu. Zarejestrowana i przepisana historia staje się przedmiotem analizy. Daje nam ona szansę na zrozumienie subiektywnych struktur nadawania sensu i interpretowania życia przez narratora. W przeciwieństwie do wywiadów innego typu, w tym przypadku to narrator nadaje kierunek swojej opowieści, a badacz stara się w jak najmniejszym stopniu ingerować pozwalając na swobodną ekspresję swojemu rozmówcy. Głównym założeniem teoretycznym metody biograficznej jest uznanie istnienia homologii pomiędzy kolejnymi fazami biografii a strukturą narracji. Obok sekwencji opowiedzianych wydarzeń otrzymujemy także sekwencję doświadczeń, przeżyć i emocji. Wszystko to powoduje, że z reguły uzyskany materiał jest bardzo bogaty, umożliwiający dostęp do wewnętrznych stanów jednostki, jej przeżyć, motywacji podejmowanych działań. W czasie wykładu zostanie omówiona metoda prowadzenia wywiadu biograficznego oraz podstawowe procedury analityczne. Punktem odniesienia staną się badania nad fenomen migracji polskich artystów, którzy aktualnie mieszkają w Berlinie, Paryżu, Londynie i Nowym Jorku. W części seminaryjnej przyjrzymy się transkrypcjom kilku wybranych wywiadów, po to aby wspólnie poddać je interpretacji, zarówno w wymiarze indywidualnej biografii, jak i w kontekście środowiskowym i historycznym.

Seminarium: c.d.

Lektura:

K. Waniek, 2015, „Ucieczka od” jako istotna przyczyna mobilności w Europie, Folia Sociologica, nr. 53, s.31-50. Dostęp online:

http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/15708/031_050_waniek.pdf?sequence=1&isAllowed=y

T. Ferenc, 2012 Liminalność a procesy tożsamościowe artystów emigrantów, w: Tożsamość, nowoczesność, stereotypy, red. R. Dopierała, K. Kaźmierska, Kraków, s. 172-183. Dostęp online:

https://www.academia.edu/5269141/Liminalność_a_procesy_tożsamościowe_artystów_emigrantów

II semestr

9.  Wykład i seminarium.

Wykład: Dr Piotr Filipkowski, Kim jest świadek? O czym zaświadcza? Co to jest świadectwo? 

Kategoria „świadectwa” od dłuższego czasu jest intensywnie obecna we współczesnej humanistyce. Także w sztuce. W historii mówionej ma sens szczególny, niejako prymarny, bo cała ta metoda badawcza - czy dyscyplina, jak wolą niektórzy - opiera się na świadectwie i osobie świadka przecież. Kategorie te nie są jednak w historii mówionej – tak jak i poza nią - ani oczywiste ani przezroczyste. Chciałbym przyjrzeć się im bliżej i wspólnie zastanowić się nad ich przeniesieniem w pole historii sztuki.

Seminarium: c.d.

Lektura:

- wybrane fragmenty wywiadów

- Wieviorka A., The Witness in History, “Poetics Today” 27:2 (Summer 2006)

- Assmann Aleida, Brzemię przeszłości. O statusie „świadka historii”, w: Między historią a pamięcią. Antologia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

10. Podwójne seminarium.

Dr Joanna Wawrzyniak, Wstępne omówienie źródeł wywołanych w czasie trwania zajęć i analiza wyłaniających się z nich problemów.

Seminarium składa się z dwóch części: 1) Analizy sytuacji wywiadu jako interakcji społecznej. 2) Analizy wywiadów jako źródła wiedzy o przeszłości. Innymi słowy zajmiemy się najpierw tym, jak przebiegały wywiady, a następnie co zostało w nich powiedziane. Podczas pierwszej części zajęć, na przykładach z własnych transkrypcji, uczestnicy seminarium postarają się scharakteryzować przebieg interakcji podczas swoich wywiadów. Jakie były jej mocne, a jakie słabe strony z ich perspektywy? W drugiej części seminarium uczestnicy seminarium opowiedzą i postarają się uzasadnić, jakie procesy i zjawiska ujawnione w opowieściach rozmówców z ich perspektywy były najciekawsze. Każdy z uczestników przygotowuje na zajęcia wybór krótkich fragmentów ze swojego wywiadu, które będą ilustracją: a) wybranych elementów procesu interakcji podczas rozmowy, b) interesujących procesów i zjawisk, o których mówili rozmówcy projektu.  Pod koniec  seminarium wybierzemy wspólnie kilka wywiadów do pogłębionej analizy podczas dwóch kolejnych spotka. 

Ważne: Do 1.04 wywiady powinny zostać przeprowadzone, stranskrybowane, opatrzone biogramami rozmówców, opisem sytuacji rozmowy oraz streszczeniem głównych wątków wywiadów (np. według wzoru AHM DSH/AHM) i udostępnione wszystkim uczestnikom seminarium (studentom i prowadzącym). Uczestnicy seminarium wybierają też wcześniej i udostępniają przed zajęciami fragmenty swoich wywiadów (ok. 3-5 stron transkrypcji), którymi chcieliby się podzielić podczas zajęć.

Lektura:

- Wybrane przez uczestników fragmenty przeprowadzonych przez nich wywiadów.

- Jean-Claude Kaufmann, Wywiad rozumiejący, przekł. Alina Kapciak, Oficyna Naukowa, Warszawa 2010, s. 72-110.

11.  Wykład i seminarium.

Wykład: Dr Joanna Wawrzyniak. Kierunki analizy narracyjnego wywiadu biograficznego

Podczas wykładu opowiem o różnych możliwościach analizy wywiadu narracyjnego, charakteryzując kilka podejść badawczych w socjologii i historii mówionej.

Seminarium: Dr Joanna Wawrzyniak. Wywiad narracyjny jako źródło tworzenia wiedzy. Pogłębione interpretacje wybranych wywiadów zebranych w ramach zajęć i nauka wykorzystywania ich w pracy badawczej.

Przeprowadzimy analizę wybranych wywiadów, starając się odpowiedzieć na pytania:  Jakie narracje budują rozmówcy? Jakie zjawiska są dla nich najważniejsze? Poprzez jakie kategorie i figury są one ujmowane? Jakie zjawiska i procesy historyczne oraz elementy biografii są nieobecne w wywiadach?

Lektura:

- Wybrane wywiady.

- Susan E. Chase, Wywiad narracyjny. Wielość perspektyw, podejść, głosów, w: Metody badan jakościowych, red. Norman Denzin, Yvonna Lincoln, PWN, Warszawa 2009, 15-55.

12. Wykład i seminarium.

Wykład: Dr Joanna Wawrzyniak, Metoda biograficzna i wywiad narracyjny jako źródło do generalizacji zjawisk społecznych.

Podczas wykładu opowiem o wybranych sposobach wykorzystania metody biograficznej oraz wywiadu narracyjnego w tych badaniach społecznych i historycznych, które interpretują zjawiska społeczne ponad doświadczenia jednostkowe.

Seminarium: Dr Joanna Wawrzyniak, Pogłębione interpretacje wybranych wywiadów zebranych w ramach zajęć i nauka wykorzystywania ich w pracy badawczej.

Kontynuacja pracy analitycznej na kolejnych wywiadach uczestników zajęć.

Lektura:

- Wybrane wywiady

- Daniel Bertaux, Isabelle Bertaux-Wiame, Opowieści o życiu w rzemiośle piekarskim, w: Metoda biograficzna w socjologii, Nomos, Kraków 2012, s. 741-760.

13. Spotkanie z Martą Dziewańską, Robertem Jaroszem, Magdaleną Drągowską. Archiwum artystów MSN.

Podsumowanie zajęć.

przeprowadzenie wywiadu, złożenie transkrypcji i nagrania (audio lub video) do Archiwum Artystów MSN

Kryteria oceny:

Ocena słowna, ocena liczbowa (do średniej)
Opis wymaganych kryteriów

Stopień opanowania wiedzy w %

 
celujący, 5,35
osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia (dot. przygotowania do przeprowadzenia wywiadu, zrobienie rozmowy, a także jej transkrypcję i edycję) obejmujących wszystkie istotne aspekty w stopniu wybitnym
≥ 91

bardzo dobry, 5,0
osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia obejmujących w pełni wszystkie istotne aspekty, tj. przygotowanie do przeprowadzenia wywiadu, zrobienie rozmowy, a także jej transkrypcję i edycję
90–88

bardzo dobry minus, 4,65
osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia (dot. przeprowadzenia, transkrypcji i edycji wywiadu) obejmujących wszystkie istotne aspekty z bardzo nieznacznymi pominięciami lub nieścisłościami
87–86

dobry plus, 4,35
osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia (dot. przeprowadzenia, transkrypcji i edycji wywiadu) obejmujących wszystkie istotne aspekty z pewnymi błędami lub nieścisłościami
81-85

dobry, 4,0
osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia (dot. przeprowadzenia, transkrypcji i edycji wywiadu) z pominięciem niektórych mniej istotnych aspektów
73-80

dobry minus, 3,65
osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia (dot. przeprowadzenia, transkrypcji i edycji wywiadu) z pominięciem trzech–czterech mniej istotnych aspektów, takich jak uchybienia przy transkrypcji lub edycji wywiadu
72–71

dostateczny plus, 3,35
osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia (dot. przeprowadzenia, transkrypcji i edycji wywiadu) z pominięciem niektórych istotnych aspektów lub z istotnymi nieścisłościami, takich jak uchybienia w procesie przygotowania do wywiadu i przeprowadzania rozmowy
61-70

dostateczny, 3,0
osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia (dot. przeprowadzenia, transkrypcji i edycji wywiadu) z pominięciem niektórych ważnych aspektów lub z poważnymi nieścisłościami, takich jak znaczne uchybienia w procesie przygotowania do wywiadu i przeprowadzania rozmowy
53-60

dostateczny-, 2,65
osiągnięcie zakładanych efektów kształcenia (dot. przeprowadzenia, transkrypcji i edycji wywiadu) z pominięciem kilku ważnych aspektów lub z kilkoma bardzo poważnymi nieścisłościami, takich jak znaczne uchybienia w procesie przygotowania do wywiadu, przeprowadzania rozmowy oraz jej późniejszej transkrypcji i edycji
52–51

niedostateczny, 2,0
brak osiągnięcia zakładanych efektów kształcenia
≤ 50

nieklasyfikowany
0
brak możliwości oceny poziomu osiągnięcia efektów kształcenia
0%
 

przeprowadzenie wywiadu, złożenie transkrypcji i nagrania (audio lub video)

Literatura:

-       Abrams L., Oral History Theory, Routledge 2016.

-       Bertaux D., Bertaux-Wiame I., Opowieści o życiu w rzemiośle piekarskim, w: Metoda biograficzna w socjologii, Nomos, Kraków 2012, s. 741-760.

-       Biography and Memory. The Generational Experience of the Shoah Survivors, red. K. Kaźmierska, Published by Academic Studies Press, Boston 2012.

-       Chase S.E., Wywiad narracyjny. Wielość perspektyw, podejść, głosów, w: Metody badan jakościowych, red. Norman Denzin, Yvonna Lincoln, PWN, Warszawa 2009, 15-55. 

-       Ferenc T., Artysta jako Obcy. Socjologiczne studium artystów polskich na emigracji, Wydawnictwo UŁ oraz Wydawnictwo PWSFTViT, Łódź 2012.

-       Filipkowski P., Historia mówiona i wojna, Wrocław 2010.

-       From mentalities to anthropological history. Theory and methods, red. B. Klich-Kluczewska, D. Kałwa, Kraków 2012.

-       Grele R., Oral History as Evidence, in: Th.L. Charlton, L. E. Myers, R. Sharpless (ed.) History of Oral History. Foundations and Methodology, ss. 33-94  

Kaufmann J. –C., Wywiad rozumiejący, przekł. Alina Kapciak, Oficyna Naukowa, Warszawa 2010, s. 72-110.

-       Historia – dziś. Teoretyczne problemy wiedzy o przeszłości, red. E. Domańska, R. Stobiecki, T. Wiślicz, Universitas, Kraków 2014.

-       Historia zwyczajnych kobiet i zwyczajnych mężczyzn. Dzieje społeczne w perspektywie gender, red. D. Kałwa, T. Pudłocki, Przemyśl-Kraków 2007.

-       Kaźmierska K., Wywiad narracyjny – technika i pojęcia analityczne, w: Biografia a tożsamość narodowa, red. M. Czyżewski, A. Piotrowski, A. Rokuszewska -Pawełek, Katedra Socjologii Kultury UŁ, Łódź 1996.

-       Kaźmierska K., Wywiad narracyjny jako jedna z metod w badaniach biograficznych, „Przegląd Socjologiczny”, tom LIII/1, 2004, s. 71-97.

-       Kushner T., Holocaust Testimony, Ethics, and the Problem of Representation, “Poetics Today” 27:2 (Summer 2006)  

-       Metoda biograficzna w socjologii, red. J. Włodarek, M. Ziółkowski, PWN, Warszawa–Poznań 1990

-       Metoda biograficzna w socjologii, antologia tekstów, red. K. Kaźmierska, Wydawnictwo NOMOS, Kraków 2012.

-       The oral history reader, red. T. Perks, A. Thomson, London-New York 1998.

-       Portelli A., What makes Oral History different?, in: R. Perks, A. Thomson (ed.), The Oral History Reader, Routledge 2016, ss. 48-58.

-       Prawda M., Biograficzne odtwarzanie rzeczywistości (O Koncepcji badań biograficznych Fritza Schutze), „Studia Socjologiczne”, nr 4 (115), 1989, s. 81–99.

-       Rosenthal G., Rekonstrukcja biegu życia, [w:] Metoda biograficzna w socjologii, red. J. Włodarek, M. Ziółkowski, PWN, Warszawa–Poznań 1990.

-       F. Schütze, 2005, Cognitive Figures of Autobiographical Extempore Narration, [w:] Biographical Research F. Methods, ed. R. Miller, Sage Publications, London 2005.

-       Thomson A., Four Paradigm Transformations in Oral History, “The Oral History Review”, Vol. 34, No. 1 (Winter - Spring, 2007), ss. 49-70.

-       Thompson T., The Voice of the Past, Oxford 2010.

-       Wieviorka A., The Witness in History, “Poetics Today” 27:2 (Summer 2006).

Teksty o artystach i migracjach w kontekście metody biograficznej:

K. Waniek, 2015, „Ucieczka od” jako istotna przyczyna mobilności w Europie, Folia Sociologica, nr. 53, s.31-50.

http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/15708/031_050_waniek.pdf?sequence=1&isAllowed=y

T. Ferenc, 2014, Ambiwalencja kategorii <<sukcesu>> na przykładzie opowieści polskich artystów emigrantów, Sztuka i Dokumentacja, nr 11, s.91-100

https://www.academia.edu/11801702/Tomasz_Ferenc_2014_Ambiwalencja_kategorii_sukcesu_na_przykładzie_opowieści_polskich_artystów_emigrantów_Sztuka_i_Dokumentacja_nr_11_s.91-100

T. Ferenc, 2017, Obcość jako kategoria analityczna w badaniach nad polską emigracją artystyczną, Kultura i Społeczeństwo, nr1, s. 99-119.

https://www.academia.edu/37367976/OBCOŚĆ_JAKO_KATEGORIA_ANALITYCZNA_W_BADANIACH_NAD_POLSKĄ_EMIGRACJĄ_ARTYSTYCZNĄ

T. Ferenc, 2012 Liminalność a procesy tożsamościowe artystów emigrantów, w: Tożsamość, nowoczesność, stereotypy, red. R. Dopierała, K. Kaźmierska, Kraków, s. 172-183.

https://www.academia.edu/5269141/Liminalność_a_procesy_tożsamościowe_artystów_emigrantów