Wykład

Zdany egzamin wstępny na I rok studiów stacjonarnych I stopnia w Akademii Sztuk Pięknych.

Zamierzonym efektem kilkusemestralnego kursu jest przyswojenie przez osoby studiujące wiedzy z zakresu historii sztuki, „opatrzenie” w zasobie  dzieł ważnych dla kultury powszechnej i polskiej, zrozumienie procesów kulturotwórczych, na gruncie których powstały te dzieła oraz związane z nimi pojęcia/terminy, żywe – sensowne i kreatywne  – powiązanie ich ze współczesną kulturą (wizualną). A także wyrobienie u studentów umiejętności krytycznego, analitycznego odbioru sztuki.

Przyświecają temu założenia:

– dzieła to konstrukty tworzone w określonych uwarunkowaniach i kontekstach historycznych, politycznych i gospodarczych, kulturowych i społecznych;

– dzieła są ze sobą powiązane na prawach formalnych/stylistycznych i treściowych/narracyjnych – asocjują;

– historia sztuki to proces, dzieje dzieła sztuki to proces;

– w historii sztuki (dziejach kultury artystycznej) kluczowa jest figura artysty – usankcjonowana odbiorem społecznym;

– uczymy artystów (wizualnych), artystów-projektantów i artystów-konserwatorów dzieł sztuki, dostosowując model uczenia do charakteru ich umysłowości i wrażliwości, predylekcji percepcyjnych i wyobrażeniowych, projektowanych ścieżek karier; opowiadając o wizualności, plastyce, używamy środków unaoczniających i uplastyczniających przekaz;

– zderzając się w doświadczeniu dydaktycznym z negatywnymi efektami anachronicznego lub nieudolnego sposobu nauczania historii sztuki w szkole średniej i różnego stopnia deficytami wiedzy z niej wyniesionymi, stosujemy naprawcze zabiegi dydaktyczne). 

 Ramowe treści programowe: 

Na treści programowe składa się wybór najistotniejszych dzieł i zjawisk sztuki powszechnej i polskiej, podstawowe pojęcia/terminy z zakresu historii sztuki, od prehistorii do współczesności.

Treści te należą do nauk o sztuce – historii i teorii sztuki; w zaawansowanym stopniu do podstawowej wiedzy ogólnej.

(Przykład uszczegóławiający – ramowe treści programowe w obrębie modelu nauczania MKHiTS/MSKKT: w miarę możliwości treści te odchodzą od schematycznej periodyzacji i atomizacji zjawisk oraz klasyfikowania ich w ramach stylów definiowanych w oparciu o kategorie nieprzystające do złożonych i polifonicznych procesów kulturotwórczych; co odpowiada nowoczesnym perspektywom metodologicznym. Istotnym założeniem jest częściowe odejście od toku narracji opartego na liniowym (osiowym), a także typograficznym, uszeregowaniu materiału, by stale tworzyć paralele pomiędzy zjawiskami przynależnymi do odległych epok lub centrów artystycznych i współczesnymi/nowoczesnymi przejawami sztuki, wykazując pokrewieństwa ze względu na formę, temat, problemy warsztatowe, postawę twórczą, typ ekspresji. Wykłady charakteryzują się zmienną strukturą, a poszczególne partie materiału prezentowane są w różnych ujęciach, koncentrując się na wnikliwej analizie wybranych dzieł w celu uświadomienia osobom studiującym złożonej sieci powiązań programów ikonograficznych, uwarunkowań technologicznych i warsztatowych, czy sieci powiązań socjotopograficznych – pomiędzy wykonawcami, twórcami programów ideowych czy inwestorami; w innych zaś przypadkach wykłady stanowią bardziej panoramę epok lub szerszych zagadnień.

Wieloletnie doświadczenia dydaktyczne teoretyków MKHiTS w zakresie nauczania historii sztuki w ASP w Warszawie i miękkie przeobrażenia metody dydaktycznej przyniosły àkoncentryczno-wahadłowy, asocjacyjny model nauczania historii sztuki w uczelni artystycznej – ASP w Warszawie). 

Na treści programowe składa się wybór najistotniejszych dzieł i zjawisk sztuki powszechnej i polskiej, podstawowe pojęcia/terminy z zakresu historii sztuki, od prehistorii do współczesności. Treści te należą do nauk o sztuce – historii i teorii sztuki; w zaawansowanym stopniu (właściwym dla poziomu 6PRK) do podstawowej wiedzy ogólnej.

Treści programowe: sztuka prehistoryczna, sztuka starożytnego Egiptu, sztuka egejska, sztuka starożytnej Grecji i Rzymu, sztuka wczesnochrześcijańska, bizantyńska, wczesnośredniowieczna, romańska, gotycka.

Podstawowym celem zajęć z historii sztuki dla studentów I roku jest budzenie i pogłębianie artystycznej wrażliwości na sztukę dawnych epok, w tym najdawniejszą, często odległą, jeśli chodzi o formę i treść, od sztuki, jaką znają, przychodząc na studia, i jaką będą potem tworzyć jako absolwenci Akademii Sztuk Pięknych. Zarazem istotnym aspektem będzie uwrażliwienie studentów na fakt, iż sztuka dawna w wielu aspektach zbliżona jest do sztuki współczesnej, że ta druga często charakteryzuje się podobnymi funkcjami co ta pierwsza, bazuje na zbliżonych założeniach ideowych, często też bezpośrednio wchodzi z nią w dialog.

Istotą wykładu będzie podanie i usystematyzowanie podstawowej wiedzy z zakresu historii sztuki, odnoszącej się do kwestii związanych ze stylem, ikonografią oraz funkcją dzieł tworzonych w poszczególnych epokach. Ważną kwestią będzie również rozwijanie kultury artystycznej, kształtowanie wrażliwości i wyobraźni twórczej, jak też ukazanie wzajemnych zależności i interakcji między różnymi gatunkami sztuk. W końcu zaś istotnym celem będzie kształtowanie takiego stosunku do sztuki dawnej, w którym występowałyby obok siebie: ciekawość, tolerancja i zdolność inspirowania się dziełami przeszłości.

Celem towarzyszącym jest poszerzanie ogólnej wiedzy humanistycznej poprzez ukazywanie sztuki w wykraczającym poza nią kontekście historycznym, kulturowym, społecznym, religijnym i materialnym.

Treści kształcenia dla semestru I

1. Sztuka paleolitu.
Występowanie sztuki paleolitu. Funkcje i treści sztuki paleolitycznej.
Sztuka neolitu. Pojęcie i znaczenie rewolucji neolitycznej. Miejsca występowania sztuki neolitycznej. Rola neolitu jako ogniwa pośredniego między paleolitem a starożytnością.
2. Sztuka starożytnej Mezopotamii (1)
Sumerowie, Akadowie. Narodziny pierwszych cywilizacji na obszarze Międzyrzecza od IV do III tysiąclecia p.n.e. Ciągłość i różnorodność tradycji artystycznych. Miasta i świątynie. Kanon i ikonografia. Ustrój polityczno-religijny a sztuka.
3. Sztuka starożytnej Mezopotamii (2)
Babilończycy, Asyryjczycy. Cywilizacja perska. Trwanie tradycji artystycznych na obszarze Międzyrzecza od końca III do I tysiąclecia p.n.e. Miasta i pałace.
4. Sztuka starożytnego Egiptu.
Odrębność kultury egipskiej na tle innych cywilizacji starożytnych; konserwatyzm i ewolucja sztuki egipskiej; wizerunek człowieka w rzeźbie pełnoplastycznej, reliefie i malarstwie – pojęcie kanonu; związki sztuki i religii. Trwanie i przemiany form. Sztuka czasów Echnatona jako przykład próby odejścia od kanonu.
5. Sztuka egejska.
Definicja pojęcia i chronologia. U źródeł mitologii. Minojskie pałace i malowidła ścienne. Rzeźba cykladzka. Twierdze Achajów na Peloponezie. Wpływ na późniejszą sztukę grecką.
6. Sztuka grecka archaiczna.
Od wieków ciemnych do sztuki monumentalnej. Pierwsze kamienne świątynie. Dwa style – dorycki i joński. Kształtowanie się monumentalnej rzeźby kamiennej.
7. Sztuka Grecji klasycznej (1).
Pojęcie klasyczności i podziały okresu klasycznego. Znaczenie poszczególnych sztuk oraz ich stan zachowania. Pojęcie sztuki w starożytności. Przodująca rola Aten. Dwa Akropole ateńskie.
8. Sztuka Grecji klasycznej (2).
Pozycja artysty. Przemiany w rzeźbie i architekturze. Sztuka epoki Aleksandra Wielkiego. Przemiany formalne malarstwa wazowego.
11. Sztuka Grecji hellenistycznej.
Pojęcie hellenizmu. Nowe ośrodki sztuki greckiej w Azji i Egipcie. Bogactwo i różnorodność tematyki. Odchodzenie od klasycznego ideału piękna. Nowe motywy w sztuce – sztuka i propaganda władzy. Architektura i urbanistyka hellenistyczna.
12. Sztuka etruska.
Dzieje Etrusków i ich oryginalnej kultury. Związki sztuki etruskiej z grecką i rzymską. Malarskie dekoracje grobowców. Barwne rzeźby terakotowe. Zagadnienie portretu.

Treści kształcenia dla semestru 2:

1. Sztuka starożytnego Rzymu (1).
Cywilizacja rzymska i jej znaczenie w dziejach Europy i świata. Problem oryginalności sztuki rzymskiej. Nowe typy konstrukcji i porządki architektoniczne. Wielkie budowle użyteczności publicznej. Akwedukty i drogi. Portret jako najbardziej samodzielna kategoria rzymskiej plastyki.
2. Sztuka starożytnego Rzymu (2).
Kultura i sztuka Republiki oraz początków Cesarstwa. Świątynie Rzymu i okolic. Grobowce końca czasów Republiki. Ustalenie się sztuki propagandowej – łuki triumfalne, Ara Pacis. Oficjalny portret cesarski.
3. Sztuka starożytnego Rzymu (3).
Architektura, malarstwo i rzeźba Imperium Rzymskiego od Tyberiusza do „pięciu dobrych cesarzy”. Pompeje. Rozbudowa forów cesarskich w Rzymie. Koloseum i Panteon. Villa Hadriana.
4. Sztuka starożytnego Rzymu (4).
Sztuka Imperium III w. do upadku Cesarstwa Zachodniego. Split jako nowa rezydencja cesarska. Konstantynopol. Przemiany w rzeźbie. Zastosowanie rozwiązań rzymskich do potrzeb sztuki chrześcijańskiej. Katakumby i ich dekoracje. Pierwsze świątynie chrześcijańskie.

5. Świt nowej Europy
Wędrówki ludów i powstanie nowych królestw. Sztuka na obszarach longobardzkich. Galia merowińska, Frankowie i Germanie na wschód od Renu (architektura, dekoracja rzeźbiarska, malarstwo, złotnictwo i wyroby z metalu) Sztuka iberyjskich Wizygotów. Świat iryjski i anglosaski. Sztuka wikingów. Słowianie – najstarsze osady. (Dalmacja, Wielkie Morawy i Czechy). Monastycyzm w zachodniej Europie.
6. Sztuka bizantyńska
Podział świata starożytnego na część zachodnią i wschodnią. Kształtowanie się nowych środków wyrazu artystycznego. Periodyzacja sztuki bizantyńskiej. Okres rozkwitu za Justyniana Wielkiego. Powroty do wzorów antycznych w malarstwie i mozaikach – renesans macedoński, renesans Komnenów i renesans Paleologów. Program dekoracji ściennej kościoła bizantyńskiego. Ikony: definicja i geneza gatunku. Ikonoklazm – przebieg zjawiska w Bizancjum i echa w epokach późniejszych. Wokół Bizancjum: sztuka normańskiej Sycylii, średniowieczna Ruś.
7. Renesans Karoliński
Cesarstwo karolińskie: idea Renovatio Imperii i jej realizacje w różnych dziedzinach kultury i sztuki. Pierwowzory kaplicy akwizgrańskiej. Sztuka renesansu karolińskiego (architektura i dekoracja rzeźbiarska, malowidła ścienne i mozaiki, miniatura, wyroby z kości słoniowej i metalu)
Sztuka późnokarolińska: Architektura późnokarolińska. Iluminatorstwo późnokarolińskie. Mecenat biskupa Drogona w Metzu. Złotnictwo karolińskie
8. Sztuka ottońska i późnoottońska w orbicie ideologii cesarskiej
„Renesans ottoński” i sztuka w służbie ideologii państwowej. / Cechy i najważniejsze dzieła architektury ottońskiej. / Miniatorstwo ottońskie i oprawy kodeksów. / Złotnicze antependia; klejnoty cesarskie i sprzęty w służbie sakry koronacyjnej. / Essen opatki Matyldy. / Sztuka XI wieku w kręgu salickim: charakterystyka. / Architektura cesarska na terenie Nadrenii. / Skryptorium Echternach.
Mecenat biskupi w okresie ottońskim i późnoottońskim: Mecenat biskupa Egberta w Trewirze, Działalność arcybiskupów kolońskich w X i XI w., Działalność artystyczna św. Bernwarda w Hildesheim.
9. Sztuka romańska
Narodziny romanizmu we Francji: Ogólna charakterystyka sztuki romańskiej. Ruch kluniacki a narodziny architektury romańskiej w XI w. w Burgundii i nad Loarą. Pierwsze przykłady rzeźby romańskiej we Francji.
Architektura i rzeźba Burgundii w orbicie opactwa Cluny w XII wieku: III kościół w Cluny jako paradygmat nowego stylu burgundzkiego. Rzeźba kluniacka i jej znaczenie dla innych ośrodków w Burgundii. Realizacje architektoniczne I i II typu burgundzkiego. Mistrz Gislebertus i ideowe podłoże rzeźby w Autun. Mistrz Tympanonu w Vezelay. Malowidła ścienne w Berzé-la-Ville.
Architektura reform klasztornych Cluny i Hirsau.
Romanizm we Francji zachodniej: Architektura regionu Poitou. Kościoły kopułowe Francji zachodniej: geneza typu, charakterystyka realizacji. Architektura i rzeźba regionu Charente.
Sztuka zakonu cystersów we Francji w XII w. Duchowość cysterska i estetyka św. Bernarda z Clairvaux. Cechy architektury cysterskiej. Modelowe budowle cysterskie we Francji.
10. Droga św. Jakuba – Santiago de Compostela
Charakterystyka ruchu pielgrzymkowego do Santiago de Compostela jako zjawiska społeczno-kulturowego. Kościół relikwiowy – charakterystyka i funkcja architektury. Charakterystyka poszczególnych realizacji. Architektura romańska w Hiszpanii i Portugalii.
Rzeźba architektoniczna południowej Francji i Hiszpanii: Fazy stylistyczne, geneza formalna i znaczenie artystyczne rzeźby tuluzańskiej. Wielkie realizacje w Moissac i Souillac. Geneza i charakterystyka rzeźby prowansalskiej.
Rzeźba hiszpańska – charakterystyka uwarunkowań oraz komponentów stylu. Przegląd realizacji rzeźbiarskich w ośrodkach na trasie pielgrzymek do Composteli oraz we wschodniej Hiszpanii.
11. Sztuka romańska poza Francją w XI – XII wieku
Sakralne budownictwo Normandii i początki rzeźby architektonicznej w XI i 1 ćw. XII wieku. Opona z Bayeux jako arcydzieło propagandy władzy. Budownictwo warowne w Anglii ("Norman Castle Keep"). Charakterystyka "Norman Style" w architekturze sakralnej Anglii.
Romanizm w Italii północnej: Geneza i charakterystyka odrębności regionalnej w architekturze oraz rzeźbie architektonicznej. XI-wieczna architektura Lombardii. Architektura XII wieku. Rzeźba mistrzów: Wiligelma z Modeny, Mikołaja z Ferrary i Benedetta Antelamiego.
„Protorenesans” w Toskanii. Odrębność Sycylii
12., 13., 14. Sztuka gotycka
Katedra gotycka jako fenomen ideowo-artystyczny: Katedra gotycka w świetle różnych interpretacji. Cechy konstytutywne i źródła ideowe gotyku katedralnego. Opat Suger i przebudowa Saint-Denis.
Katedry francuskie w służbie ideologii monarchicznej kapetyngów w xii-xiii wieku: Historia i analiza architektoniczna katedr domeny kapetyńskiej. Sainte-Chapelle: architektura i wystrój wnętrza w służbie kultu relikwii i ideologii państwowej.
Rzeźba monumentalna katedr francuskich: Fazy ewolucji rzeźby katedralnej i najważniejsze realizacje XII-XIII w.
Recepcja gotyku katedralnego w Europie: Odrębność architektury gotyckiej w Anglii. Katedra w Strasbourgu – architektura i rzeźba. Rzeźba monumentalna w XIII wieku w Niemczech (Magdeburg, Bamberg, Naumburg). Katedra w Kolonii jako synteza doświadczeń gotyku katedralnego.
Recepcja form i ideologii gotyku katedralnego poza Francją.
Sztuka dworów panujących w pierwszej połowie XIV i XV wieku – Kapetyngowie: Sztuka za czasów „królów przeklętych”. Rzeźba monumentalna, figura kultowa oraz kości słoniowej. Złotnictwo i miniatorstwo paryskie do około 1350. Architektura czasów Karola V de Valois. Rzeźba André Beaneveu i Jeana de Liege. Mecenat artystyczny Ludwika de Valois, Filipa Burgundzkiego oraz Jeana de Berry. Charakterystyka twórczości artystycznej w Czechach za ostatnich Przemyślidów. Podstawy ideowe panowania Karola IV. I styl czeski w malarstwie. Katedra praska jako kompleks semantyczny w służbie ideologii Luksemburskiej. Architektura i wystrój Bramy Mostowej. Karlstejn – architektura zamku, kaplica św. Krzyża, Mistrz Teodoryk z Pragi i „II styl czeski”.
Styl międzynarodowy około 1400 r.: Cechy artystyczne i terminologia sztuki około 1400. Geneza stylu międzynarodowego i mechanizmy uniwersalizmu około 1400. Krąg Pięknych Madonn. Mistrz Tyńskiej Kalwarii – schyłkowe zjawisko w sztuce czeskiej 1 połowy XV wieku. Jesień średniowiecza.
15. Obraz w kulturze europejskiej według Hansa Beltinga i Davida Freedberga.

Zaliczenie w formie pisemnego sprawdzianu ocenianego według skali 0 - 5+

Znajomość materiału przedstawionego podczas wykładów, znajomość lektur, umiejętność logicznego powiązania elementów przyswojonego materiału, umiejętność wykorzystywania nabytej wiedzy w zetknięciu z dziełami nieznanymi, znajomość wybranych dzieł sztuki w polskich muzeach, znajomość specjalistycznej terminologii i umiejętność posługiwania się nią.

·        Białostocki Jan, Sztuka cenniejsza niż złoto, Warszawa 2021 (i inne, wcześniejsze wydania)

·        Brézillon Michel, Encyklopedia kultur pradziejowych, Warszawa 2001

·        Gąssowski Jerzy, Prahistoria sztuki, Warszawa 2008

·        Gombrich Ernst, O sztuce, Warszawa 1997(i inne, późniejsze wydania)

·        Janson Horst Woldemar, Historia sztuki. Od czasów najdawniejszych po dzień dzisiejszy, Warszawa 1993

·        Koch W., Style w architekturze, Warszawa 1996

·        Makowiecka Elżbieta, Sztuka grecka, Warszawa 2007

·        Makowiecka Elżbieta, Sztuka Rzymu. Od Augusta do Konstantyna, Warszawa 2010

·        Sulikowska-Bełczowska Aleksandra (red.), My i oni. Sztuka starożytna w Muzeum Narodowym w Warszawie, Warszawa 2020

·        Sztuka świata, T. 1-4, Warszawa 1989-1993

·        Ziemba Antoni (red. naukowa), Galeria sztuki średniowiecznej. Przewodnik, Warszawa 2017

INTERNET:

Platforma www.isztuka.edu.pl

·        Belting Hans, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, Gdańsk 2010

·        Boardman John, Sztuka grecka, Toruń-Wrocław 1999

·        Dobrowolski Witold, Sztuka Etrusków, Warszawa 1971

·        Eco Umberto, Sztuka i piękno w średniowieczu, Kraków 1994

·        Henderson George, Wczesne średniowiecze, Warszawa 2000

·        Jastrzębowska Elżbieta, Sztuka wczesnochrześcijańska, Kraków 2008

·        Kłosińska Janina, Sztuka bizantyńska, Warszawa 1975

·        Le Goff Jacques, Kultura średniowiecznej Europy, Gdańsk-Warszawa 2002

·        Lipińska Jadwiga, Sztuka starożytnego Egiptu, Warszawa 2008

·        Marrucchi Giulia, Belcari Riccardo, Wielka historia sztuki, T. 1, Sztuka przedromańska i romańska, Warszawa 2010

·        Mierzejewski Antoni, Sztuka starożytnego Wschodu, T. 1-2, Warszawa 1983

·        Myśliciele, kronikarze i artyści o sztuce. Od starożytności do 1500 r., wybrał i opracował Jan Białostocki, Gdańsk 2001 (i wcześniejsze wydania)

·        Nesti Elena, Marrucchi Giulia, Sirigatti Cristina, Wielka historia sztuki, Tom 2, Sztuka gotycka, Warszawa 2010

·        Sauerländer Willibald, Rzeźba średniowieczna, Warszawa 2001

·        Rutkowski Bogdan, Sztuka egejska, Warszawa 1987

·        Simson Otto von, Katedra gotycka. Jej narodziny i znaczenie, Warszawa 1989

·        Skibiński Szczęsny, Zalewska-Lorkiewicz Katarzyna, Sztuka Polska. Gotyk, Warszawa 2010

·        Skubiszewski Piotr, Sztuka Europy łacińskiej od VI do IX wieku, Lublin 2001

·        Stern Henri, Sztuka bizantyńska, Warszawa 1975

·        Sulikowska-Bełczowska Aleksandra, Ciała, groby i ikony. Kult świętych w ruskiej tradycji literackiej i ikonograficznej, Warszawa 2013

·        Świechowski Zygmunt (przy udziale Ewy Świechowskiej), Sztuka polska. Romanizm, Warszawa 2006

·        Walter Christopher, Sztuka i obrządek kościoła bizantyńskiego, Warszawa 1992

·        Ziemba Antoni, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500, T. 1-3, Warszawa 2008, 2011, 2015

·        Żarnecki Jerzy, Sztuka romańska, Kraków 2005