ćwiczenia wykład

Znajomość historii sztuki po 1945 roku

Znajomość historii filmu po 1945 roku 

Celem dydaktycznym zajęć jest zapoznanie studentów z metodami wykorzystania filmu w praktyce kuratorskiej, ekspozycyjnej oraz w badaniach nad sztuką współczesną i filmową. Zajęcia przybliżą zagadnienia z głównych obszarów tematycznych:
1. Koncepcji archiwum, baz danych, specyfiki archiwum filmowego. Filmu w obiegu filmowym i sztuki;
2. Właściwości medium filmowego w ujęciu historycznym i historii kina artystycznego i eksperymentalnego
3. Montażu, kontekstualizacji i (re)kontekstualizacji, budowania znaczeń w obrębie pracy z archiwami filmowymi w pracy kuratorskiej

Studentki i studenci zapoznają się zarówno z koncepcjami teoretycznymi związanymi z archiwum filmowym jak i z historycznymi i współczesnymi przykładami prac artystycznych i filmowych, w tym odnoszących się do zagadnienia archiwum. Celem zajęć jest przyswojenie przez uczestników i uczestniczki prezentowanych narzędzi analitycznych dzieła filmowego – zarówno historyczno-filmowych, społecznych i kulturowych, i zdobycie umiejętności ich samodzielnego wykorzystania we własnych projektach badawczych i kuratorskich. Zajęcia obejmują przedstawienie historycznych i współczesnych instytucji i projektów bazujących na udostępnianiu archiwów filmowych, metodę podawczą w zakresie prezentacji przykładów filmowych (szczególnie found footage jako formy wykorzystującej archiwa filmowe). Mają za zadanie umieścić pracę kuratora / kuratorki z archiwami filmowymi zarówno w szerokim kontekście kulturowym, historii filmu i sztuki jak i w kontekście krytycznym i społecznym. Sugerują pracę własną studentów i studentek w zakresie zapoznania się z lekturami ujętymi w programie przedmiotu. Warunkiem zaliczenia zajęć będzie przygotowanie programu filmowego, obejmującego tekst kuratorski.

Treści programowe nauczania (treść zajęć – rozpisana na poszczególne zajęcia):

1. 2.10.2025. „Kuratorowanie jako montaż kontekstów”. Wprowadzenie do teorii strategii twórczych wykorzystujących archiwalne materiały filmowe

Senta Siewert, Curating - montage of contexts, w: Tejże, Performing Moving Images, Access, Archives and Affects, EYE Filmmuseum, Amsterdam University Press, Amsterdam 2020, s. 26-30;
Jay Leyda, Films beget films : a study of the compilation film, Hill and Wang, Nowy Jork 1964 [fragmenty];
Bolesław Matuszewski, Nowe Źródło Historii, przeł. Bolesław Michałek, w: Film i historia. Antologia, pod red. Iwony Kurz, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008, s. 19-24;
Georges Didi-Huberman, Strategie obrazów. Oko historii 1, przeł. Janusz Margański, Nowy Teatr, Korporacja HA!ART, Warszawa-Kraków 2011 [fragmenty].

Przykłady filmowe: Upadek dynastii Romanowów, reż. Esfir Shub, 50 min; Nie jestem twoim murzynem (I Am Not Your Negro), reż. Raoul Peck, 2016, 105 min

2. 9.10.2025. Gorączka archiwum i opresyjne konteksty archiwum

Jacques Derrida, Gorączka archiwum. Impresja freudowska, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2016 [fragmenty];
Allan Sekula, Ciało i archiwum, w: tegoż, Społeczne użycia fotografii, przeł. Krzysztof Pijarski, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010, s. 133-187.

Przykłady realizacji filmowych: „Antyfilmy” eksperymentalnego okresu twórczości Petera Greenawaya; Tearoom, reż. William E. Jones, USA 2007; Podstawowe dane obywatela, łatwo zdobyte (Vital Statistics of a Citizen, Simply Obtained) Marthy Rosler, USA 1977

3. 16.10.2025. Przyszłość archiwum. Preposteryjny charakter filmowego found footage

Ernst van Alphen, Archiwa wizualne jako historia preposteryjna, przeł. Łukasz Zaremba, „Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka”, nr 4(70)/2011, s. 72-87;
Iwona Kurz, „Rzeczywistość musi się zacząć”. Kino Haruna Farockiego jako narzędzie krytyki obrazów kształtujących zbiorową świadomość wizualną, w: Historie filmu awangardowego, pod red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Warszawa-Kraków 2020, s. 335-345.

Przykłady filmowe: Zamęt - kronika rodzinna, reż. Péter Forgács, Węgry, 1997, 60 min, Trzy minuty zawieszone w czasie (Three Minutes – A Lengthening), reż. Bianca Stigter 2021 Niderlandy, Wielka Brytania, 68 min, Obrazy świata i zapis wojny (Bilder der Welt und Inschrift des Krieges), reż. Harun Farocki, Niemcy 1989, 75 min.

4. 23.10.2025. Materialność archiwum i taśmy filmowej

Jane Birkin, Archive, Photography and the Language of Administration, Amsterdam University Press, Amsterdam 2021, s. 11-25;
Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Introduction: Exposing the Film Apparatus, w: Exposing the Film Apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, s. 13-42;
Leenke Ripmeester, The Erasure of Analog Film Projection, w: Exposing the Film Apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, 65–82;
Mathew Levine, A Poethic Archeology of Cinema: The Films of Bill Morrison, "Found Footage Magazine" nr 1/2015, s. 5-15.

Przykłady twórczości filmowej Billa Morrisona, Kodachrome Wilhelma Sasnala, 2006

5. 30.10.2025. Technologiczne, społeczne i kulturowe uwarunkowania kina home movies

Susan Aasman, The Introduction of Ciné-Kodak: “The Long-Awaited Answer", w: Exposing the Film Apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, s. 119-129;
Patricia R. Zimmermann, Do-It-Yourself, w: tejże, Reel Families, A Social History of Amateur Film, Indiana Univeristy Press, Bloomington, Indianapolis 1995, s. 112-142;
Michelle Citron, What’s Wrong Whit That Picture?, w: tejże, Home Movies and Other Necessary Fictions, University of Minnesota Press, Minneapolis, London 1999, s. 2-25;

Przykład realizacji filmowych: Amator, reż. Krzysztof Kieślowski, 1979, 107 min; Dla jeszcze jednej godziny z Tobą (For One More Hour with You), reż. Alina Marazzi, 2002, Rytuał córki (Daughter Rite), reż. Michelle Citron, 1978

6. 6.11.2025. Dyskurs profesjonalizmu i amatorskości a rozwój technologii rejestracji ruchomego obrazu

Patricia R. Zimmermann, Pleasure or Money, w: tejże, Reel Families, A Social History of Amateur Film, Indiana Univeristy Press, Bloomington, Indianapolis 1995, s. 1-11;
Barbara Turquier, "Bolex Artists": Bolex Cameras, Amateurism, and New York Avant-Garde Film, w: Exposing the film apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, s. 153-162;
Maya Deren, Amateur versus Professional, "Film Culture" 39 (1965), s. 45-46;
Tom Slootweg, Imagining the User of Portapak: Countercultural Agency for Everyone!, w: Exposing the film apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016, s. 177-186;
Bożena Czubak, Kino własne, w: Józef Robakowski. Moje własne kino, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Warszawa 2012, s. 101-145.

Lektury dodatkowe:
Magdalena Podsiadło, Amerykańska awangarda. Marie Menken, Stan Brakhage, Jonas Mekas – trzy przypadki autobiograficzne, w: Historie filmu awangardowego, pod red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Korporacja Ha!art, Warszawa-Kraków 2020, s. 109-122.
Małgorzata Radkiewicz, Maya Deren – prekursorka amerykańskiej awangardy filmowej, w: Historie filmu awangardowego, pod red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Korporacja Ha!art, Warszawa-Kraków 2020, s. 93-106.

Przykłady twórczości filmowej: Glimpse of the Garden, reż. Marie Menken, 1957, 4 min; Notebook, reż. Marie Menken, 1962-1963, 10 min; Sieci popołudnia (Meshes of the Afternoon), reż. Maya Deren i Alexander Hammid, 1943, 14 min.; Rytuał w przetworzonym czasie (Ritual in Transfigured Time), reż. Maya Deren, 1946, 15 min; Z mojego okna, Józef Robakowski, 16 mm, video, 20 min, 1978/99.

7. 13.11.2025. Archiwum w kontekście innych instytucji wspierających rozwój filmu artystycznego na przykładach Anthology Film Archives, Arsenal - Institute for Film and Video Art E.V; LUX, Light Industry, Filmforum, Lightcone, LaborBerlin

David E. James, Jonas Mekas i nowojorski underground, przeł. Ewa Stąpór, “Krasnogruda” 2001, nr 14, s. 93-102;
Andrzej Pitrus, Przebłyski piękna. Spotkania z Jonasem Mekasem, Stowarzyszenie Nowe Horyzonty, Wydawnictwo w Podwórku, Warszawa-Gdańsk 2022, s. 75-92;
Gabriela Sitek, Jonas Mekas i jego filmy. Spojrzenie z lotu ptaka, w: Andrzej Pitrus, Przebłyski piękna. Spotkania z Jonasem Mekasem, Stowarzyszenie Nowe Horyzonty, Wydawnictwo w Podwórku, Warszawa-Gdańsk 2022, s. 239-262;
Senta Siewert, Affect: performance, audience, w: Tejże, Performing Moving Images, Access, Archives and Affects, EYE Filmmuseum, Amsterdam University Press, Amsterdam 2020, s. 60-64.

Przykłady filmowe: Klatka (The Brig), reż. Jonas Mekas, 1960, 64 min; Ścinki z życia szczęśliwego człowieka (Out-Takes from the Life of Happy Man), reż. Jonas Mekas, 2012, 68 min; Płonące istoty (Flaming Creatures), reż. Jack Smith, 162-163, 45 min.

8. 20.11.2025. Przekształcenie z analogowej do cyfrowej formy praktyk archiwalnych

Iwona Kurz, Powrót do archiwum, „Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka”, nr 4(70)/2011, s. 5-11;
Giovanna Fossati, Restoration Case Studies: Theorizing Archival Practice, w: tejże, From Grain to Pixel: The Archival Life of Film in Transition. Third revised edition, Amsterdam University Press, Amsterdam 2018, s. 271-323;
Michał Pieńkowski, Rola oryginału w badaniach filmograficznych, w: Cyfra a oryginał. Nowe źródło historii, pod red. Justyny Jabłońskiej, Moniki Supruniuk, Filmoteka Narodowa, Warszawa 2014, s. 12-27.

Przykłady realizacji filmowych: Zeemansvrouwen [Żona marynarza], reż. Henk Kleinman (1931), 83 min; Rzeźbiarz z kamerą, reż. Marcin Giżycki, 60 min; Powstanie warszawskie, reż. Jan Komasa, 2014, 85 min.

9. 27.11.2025. Media cyfrowe a praktyki oporu w kontekście archiwum filmowego

Roger Odin, Cinema in My Pocket, w: Exposing the Film Apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, s. 45-54.
Nicholas Mirzoeff, To See In the Dark. Palestine and Visual Activism Since October 7, Pluto Press 2025, s. 29-76.
Jacques Rancière, Dzielenie postrzegalnego. Estetyka i polityka, przeł. M. Kropiwnicki, J. Sowa, Korporacja HA!ART, Kraków 2007, s. 65-99.

Przykłady filmowe: Coexistence, My Ass!, reż. Amber Fares, Francja, USA 2025, 95 min; Israelism, reż. Erin Axelman, Sam Eilertsen, USA 2023

10. 4.12.2025. Subwersywne wykorzystanie obrazów w obrębie filmów found footage

W. C. Wees, Recycled Images. The Art and Politics of Found Footage Films, Anthology Film Archives, New York 1993, s. 32-48;
Łukasz Ronduda, Strategie subwersywne w sztukach medialnych, RABID, Kraków 2006, s. 49-98;
Paweł Mościski, Użytkowanie historii, w: tegoż: My też mamy już przeszłość. Guy Debord i historia jako pole bitwy, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Instytut Badań Literackich, Warszawa 2015, s. 75-86.

Lektury uzupełniające:

Paweł Mościcki, Kino letrystyczne i sytuacjonistyczne, w: Historie filmu awangardowego, pod red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Korporacja Ha!art, Warszawa-Kraków 2020, s. 215-226.

Przykłady filmowe:
A Movie Bruce’a Connera, USA 1958; Rose Hobart Josepha Cornella, USA 1936; Tom, Tom, the Piper's Son Kena Jacobsa, USA 1969; Fluxes Arthura Lipsetta, USA 1968; Społeczeństwo spektaklu (La société du spectacle), reż. Guy Debord, Francja 1973, 88 min

11. 11.12.2025. Found footage kobiet. Interwencje w społeczne procesy tworzenia tożsamości

Laura Mulvey, Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne, przeł. J. Mach, w: tejże, Do utraty wzroku. Wybór Tekstów, pod red. K. Kuc, L. Thompson, Korporacja Ha!art, Kraków 2010, s.33-47;
Claire Johnston, Kino kobiece jako kino buntu, „Film na Świecie” 1991 r. , nr 05 /384/, s. 13-21;
Monica Dall'Asta, Alessandra Chiarini, Editors’ Introduction, „Feminist Media Histories” 2016, vol. 2, nr 3, s. 1-10;
Małgorzata Radkiewicz, Przepisywanie kobiecych narracji i reprezentacji, w: tejże, „Władczynie spojrzenia”. Teoria filmu a praktykach reżyserek i artystek, Korporacja HA!ART, Kraków 2010, s. 102-168.

Przykłady filmowe: Technology/Transformation: Wonder Woman Dary Birnbaum, 1978-79; Majka z filmu Zuzanny Janin, 2009; Prawdziwe? (Lecą żurawie) Anny Baumgart, 2001; Solidarność według kobiet, reż. Marta Dzido, Piotr Śliwowski, Polska 2014, 117 min; Chcemy także róż (Vogliamo Anche Le Rose), reż. Alina Marazzi, 2007, 84 min;

12. 18.12.2025 Strategie obrazowej (de)kolonizacji

Walter Benjamin, O pojęciu historii, przeł. Krystyna Krzemień, w: tegoż, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, przeł. Krystyna Krzemieniowa, Janusz Sikorski, Hubert Orłowski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1996, s. 413-425;
Paweł Mościcki, Poza projekcją. Historia i empatia w filmach Yervanta Gianikiana i Angeli Ricci Lucchi, „Widok. Teorie i Praktyki Kultury Wizualnej” 2017, nr 18;

Krystyna Mazur, Wielkie nieobecne: Czarne reżyserki filmów eksperymentalnych w USA, w: Historie filmu awangardowego, pod red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Korporacja Ha!art, Warszawa-Kraków 2020, s. 321-334;

Sara Ahmed, Przewodnik feministycznej psujzabawy, przeł. Magdalena Kunz, Krytyka Polityczna, Warszawa 2024, s. 123-147.

Przykłady filmowe: Kumbuka, reż. Petna Ndaliko Katondolo/USA, Demokratyczna Republika Konga 2022, 59 min; You Hide Me, reż Nii Kwate Owoo, Ghana 1970, 16 min; filmy Yervanta Gianikiana i Angeli Ricci Lucchi; 

13. 8.01.2026 Miejsca puste w kontekście queerowego archiwum

Rafał Morusiewicz, Archiwa jako przestrzeń queerowej relacyjności, „Kultura Współczesna” nr 1 (121)/2023, s. 84-97;
Hal Foster, An archival impulse, "October” 110/2004, s. 3-22;
Małgorzata Radkiewicz, Media feministyczne i queerowe archiwa w ujęciu Alexandry Juhasz, w: Refleksje zza kamery. Reżyserki o kinie i formie filmowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Warszawa-Kraków 2022, s. 213-248;
Krystyna Mazur, Dotyk kina: eksperymenty Barbary Hammer, w: Historie filmu awangardowego, pod red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Korporacja Ha!art, Warszawa-Kraków 2020, s. 255-268.

Przykłady filmowe: Nitrate Kisses, reż. Barbara Hammer, USA 1992, 65 min; DiAna's Hair Ego, reż. Ellen Spiro, USA 1989, 30 min; Mon chéri Sovietique, reż. Karol Radziszewski, 2021, 28 min; Arbuziarka (The Watermelon Woman), reż. Cheryl Dunye, 1996, 90 min.

14. 15.01.2025 Materialność kina w kontekście teorii zmysłów

Marta Stańczyk, Filmowe sensorium. Teoria zmysłów i jej krytyczny potencjał, UNIVERSITAS, Kraków 2023, s. 145-161;

Krystyna Mazur, Barbara Hammer in the Seventies. Or, What a Body Can Do, Palgrave Macmillan 2025, s. 1-24.

Laura U. Marks, Video Haptics and Erotics, "Screen", Vol. 39, 4, 1998, s. 331–348

Przykłady filmowe:  kore, reż. Tran T. Kim-Trang, USA, 17 min; To nie była miłość (It Wasn't Love), reż. Sadie Benning, USA 1992, 20 min; Blue, reż. Derek Jarman, Wielka Brytania, Japonia 1993, 79 min; Marie i ja (Marie and Me), reż. Barbara Hammer, USA 1970, 12 min; Jane Brakhage, reż. Barbara Hammer, USA 1974, 10 min

15. 22.01.2026. „Efekt archiwum” zawłaszczonych materiałów wizualnych. Wykorzystanie archiwalnych materiałów w eseju filmowym

Jaimie Baron, The Archive Effect: Found Footage and the Audiovisual Experience of History, Routledge, London, New York 2014 [fragmenty];
Bartosz Zając, Między słowem a obrazem. Dyskurs eseju filmowego, „Kwartalnik Filmowy" 2010, nr 71-72, s. 75-96;

Przykłady filmowe: Grizzly Man, reż. Werner Herzog, USA 2007; Tarnation, reż. Jonathan Caouette, 2003, 89 min; Solaris Mon Amour, reż. Kuba Mikurda, Polska 2023

Przygotowanie w formie pisemnej programu filmowego, obejmującego tekst kuratorski.

Metody oceny pracy osoby studiującej (udział w całościowej ocenie pracy):
1. Ocena ciągła: bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność (20/100)
2. Końcowe zaliczenie pisemne 60/100
Warunkiem zaliczenia zajęć będzie przygotowanie programu filmowego, obejmującego tekst kuratorski.
4. Kontrola obecności (20/100)

Obecność na zajęciach jest obowiązkowa. Dopuszczalna liczba nieobecności na zajęciach to dwie nieobecności. Każda kolejna nieusprawiedliwiona nieobecność może obniżyć ocenę z przedmiotu o pół stopnia. Dopuszczalne jest przygotowanie pracy umożliwiającej odpracowanie trzeciej i czwartej dodatkowej nieobecności po uzgodnieniu jej tematu

Umiejętność świadomego posługiwania się filmem w praktyce badawczej i kuratorskiej oraz znajomość teoretycznych kontekstów związanych z archiwum.

• Jacques Derrida, Gorączka archiwum. Impresja freudowska, Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2016,
• Allan Sekula, Ciało i archiwum, w: tegoż, Społeczne użycia fotografii, przeł. Krzysztof Pijarski, Zachęta Narodowa Galeria Sztuki, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010, s. 133-187,
• Ernst van Alphen, Archiwa wizualne jako historia preposteryjna, przeł. Łukasz Zaremba, „Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka”, nr 4(70)/2011, 72-87,
• Walter Benjamin, O pojęciu historii, przeł. Krystyna Krzemień, w: tegoż, Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty, przeł. Krystyna Krzemieniowa, Janusz Sikorski, Hubert Orłowski, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1996,
• Exposing the Film Apparatus: the Film Archive as a Research Laboratory, pod red. Giovanna Fossati, Annie van den Oever, Amsterdam University Press, Amsterdam 2016
• Łukasz Ronduda, Strategie subwersywne w sztukach medialnych, RABID, Kraków 2006 [fragmenty]

• Patricia R. Zimmermann, Reel Families, A Social History of Amateur Film, Indiana Univeristy Press, Bloomington, Indianapolis 1995,
• Jaimie Baron, The Archive Effect: Found Footage and the Audiovisual Experience of History, Routledge, London, New York 2014 [fragmenty],
• Mathew Levine, A Poethic Archeology of Cinema: The Films of Bill Morrison, “Found Footage Magazine” nr 1/2015, s. 5-15,
• David E. James, Jonas Mekas i nowojorski underground, przeł. Ewa Stąpór, “Krasnogruda” 2001, nr 14, s. 93-102,
• Georges Didi-Huberman, Strategie obrazów. Oko historii 1, przeł. Janusz Margański, Nowy Teatr, Korporacja HA!ART, Warszawa-Kraków 2011 [fragmenty],
• W. C. Wees, Recycled Images. The Art and Politics of Found Footage Films, Anthology Film Archives, New York 1993,
• Małgorzata Radkiewicz, Media feministyczne i queerowe archiwa w ujęciu Alexandry Juhasz, w: Refleksje zza kamery. Reżyserki o kinie i formie filmowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Warszawa-Kraków 2022, s. 213-248,
• Senta Siewert, Performing Moving Images, Access, Archives and Affects, EYE Filmmuseum, Amsterdam University Press, Amsterdam 2020,
• Marta Stańczyk, Filmowe sensorium. Teoria zmysłów i jej krytyczny potencjał, UNIVERSITAS, Kraków 2023, s. 145-161,

• Historie filmu awangardowego, pod red. Ł. Ronduda, G. Sitek, Fundacja Okonakino, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Korporacja Ha!art, Warszawa-Kraków 2020,
• Bartosz Zając, Między słowem a obrazem. Dyskurs eseju filmowego, „Kwartalnik Filmowy" 2010, nr 71-72, s. 75-96.